Borelioza

Borelioza (inaczej choroba z Lyme lub krętkowica kleszczowa) to choroba wywoływana przez bakterie z grupy krętków Borrelia. Przenosicielami drobnoustrojów i zarazem nosicielami boreliozy są kleszcze z rodzaju Ixodes. Pierwsze objawy boreliozy rozwijają się do 3 tygodni od ukąszenia. Jeśli w tym czasie nie pacjentowi nie zostaną podane leki na boreliozę, choroba przechodzi w fazę rozsianą i następnie, w niosącą poważne konsekwencje dla zdrowia – fazę późną.

Borelioza – czym jest ta choroba?

Borelioza jest zwana inaczej chorobą z Lyme lub krętkowicą kleszczową. Schorzenie przenoszą kleszcze Ixodes – roztocze mają duże znaczenie jako przenosiciele różnych organizmów chorobotwórczych, w tym także krętków Borrelia odpowiedzialnych za boreliozę. Chorobą z Lyme można się zarazić tylko po ukąszeniu przez kleszcza, osoby, u których zdiagnozowano boreliozę, nie zarażają innych.Krętki wywołujące boreliozę zostały odkryte stosunkowo niedawno, bo dopiero w 1982 roku. Spośród ponad 50 znanych gatunków bakterii Borrelia aż osiem powoduje boreliozę. Za chorobę w USA odpowiadają w największym stopniu Borrelia burgdorferi, natomiast w Europie i Azji boreliozę wywołują najczęściej Borrelia afzelii, Borrelia garinii, Borrelia lusitaniae i inne gatunki.Czy można wyleczyć boreliozę? Jeśli borelioza zostanie rozpoznana we wczesnym stadium choroby i pacjentowi zostaną podane odpowiednie leki na boreliozę, szanse na całkowite wyleczenie wynoszą ponad 90%. Natomiast gdy we wczesnej fazie choroby nie zostanie podjęta odpowiednia terapia, u chorego może się rozwinąć postać przewlekła boreliozy.WARTO WIEDZIEĆ: nie każdy kleszcz przenosi boreliozę – krętki z rodzaju Borrelia może mieć w sobie (zależnie od regionu) do 50% kleszczy żyjących w Polsce

Objawy boreliozy – objawy skórne i narządowe

Borelioza to choroba, która atakuje tkankę łączną, układ mięśniowy oraz układ nerwowy. Krętkowica kleszczowa może przez długi czas nie dawać żadnych charakterystycznych objawów, może także podszywać się pod inne choroby. Najważniejsze objawy skórne boreliozy to: 

• rumień wędrujący; 
• chłoniak limfocytowy skóry na płatku ucha, w obrębie sutka lub moszny;
• przewlekłe zanikowe zapalenie skóry.

Tymczasem objawy narządowe boreliozy to: 

• dolegliwości kardiologiczne (np. zapalenie wsierdzia lub zapalenie mięśnia sercowego);
• przewlekłe bóle stawów; 
• zmiany w obrębie układu nerwowego (np. zapalenie nerwów obwodowych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub porażenie nerwu czaszkowego). 

Inne objawy boreliozy to: 

• bóle korzeniowe;
• drgawki;
• encefalopatia (przewlekłe lub trwałe uszkodzenia w strukturach mózgu);
• fibromialgia (przewlekła niezapalna choroba reumatyczna tkanek miękkich);
• drżenia mięśni;
• hiperestezja (nadwrażliwość na bodźce bólowe);
• niedowład wiotki;
• parestezje (niewłaściwe odczuwanie bodźców);
• problemy z koncentracją i zaburzenia pamięci.

Fazy przebiegu boreliozy

Borelioza przebiega w sposób fazowy, wyróżnia się: 

• fazę wczesną boreliozy – pierwsze objawy boreliozy rozwijają się w ciągu 1-3 tygodni od ukąszenia przez kleszcza, najczęściej są to symptomy skórne, którym towarzyszą objawy grypopodobne. Jeśli w tym czasie pacjentowi nie zostaną podane antybiotyki, borelioza przechodzi w następną fazę;
• fazę wczesną rozsianą – objawy wtórne boreliozy rozwijają się w ciągu od 2 tygodni do kilku miesięcy po ukąszeniu przez kleszcza, kiedy krętki są transportowane do różnych narządów w organizmie. Na tym etapie są charakterystyczne symptomy kardiologiczne oraz neurologiczne. U chorego mogą wystąpić również objawy grypopodobne; 
• fazę późną boreliozy – na tym etapie borelioza daje bardzo niespecyficzne objawy i może się rozwijać przez wiele lat niezdiagnozowana. Przewlekłą boreliozę łatwo pomylić z takimi chorobami jak stwardnienie rozsiane, reumatyzm czy też toczeń rumieniowaty. Szkody poczynione przez krętki na tym etapie schorzenia mogą mieć charakter trwały i nieuleczalny.

Jak wygląda diagnoza boreliozy?

Diagnoza boreliozy opiera się o badania serologiczne krwi w kierunku przeciwciał IgM i IgG przeciw krętkom Borellia, takie jak:

• test ELISA – z pomocą tego badania wykrywane są wszystkie przeciwciała, które mogą być obecne w przebiegu zakażenia, dopiero po jego wykonaniu przeprowadza się dalszą diagnostykę w postaci badania Western blot lub immunoblot;
• test Western Blot – wiarygodność tego badania szacuje się na 70%, jednak można je wykonać dopiero po otrzymaniu dodatniego rezultatu badania ELISA, 3-4 tygodni po ukąszeniu przez kleszcza (wtedy we krwi pojawiają się przeciwciała boreliozy);
• badanie PCR na boreliozę – to najdokładniejsze badanie, korzystające z najnowszych technik biologii molekularnej. Badanie ma wysoką czułość, pozwala ono wykryć materiał genetyczny krętków kleszczowych. Test PCR można wykonać już kilka dni po ukąszeniu, próbkę stanowi wycinek skóry pobrany z rumienia wędrującego, fragment chrząstki stawowej lub odrobina płynu ustrojowego (np. mózgowo-rdzeniowego lub stawowego).

Inne badania na boreliozę, które są już dostępne także w Polsce to:

• test transformacji limfocytów LTT – badanie wykonuje się na podstawie próbki krwi, wcześniej zalecane jest, aby wykonać rutynowe testy diagnostyczne takie jak ELISA oraz Western Blot;
• oznaczenie poziomu przeciwciał w krążących kompleksach immunologicznych – badanie wykonuje się w celu uzupełnienia diagnostyki, u pacjentów z objawami zakażenia, którzy otrzymali negatywne wyniki standardowych badań serologicznych.

Leczenie boreliozy 

Czym leczyć boreliozę? Ponieważ jest to choroba bakteryjna, do jej leczenia wykorzystuje się antybiotyki takie jak tetracykliny, penicylina, metronidazol, cefalosporyna czy też antybiotyki makrolidowe. Gdzie leczyć boreliozę? Jeśli u pacjenta wystąpił rumień wędrujący, powinien zgłosić się do lekarza ogólnego lub lekarza dermatologa. W takiej sytuacji specjalista może od razu przepisać odpowiednie antybiotyki. Natomiast gdy u pacjenta wystąpiły inne objawy, które mogą sugerować boreliozę, leczenie rozpoczyna się dopiero po otrzymaniu wyników badań serologicznych oraz PCR i postawieniu pewnej diagnozy.Jak długo leczy się boreliozę? Zgodnie z zaleceniami Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych (Infectious Diseases Society of America, czyli w skrócie IDSA) antybiotykoterapia powinna zostać wdrożona po zaobserwowaniu pierwszych objawów boreliozy, następnie należy kontynuować leczenie przez kilka tygodni (najczęściej od 21 do 28 dni).Metodę leczenia boreliozy IDSA popiera Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, natomiast jest ona kwestionowana przez Międzynarodowe Towarzystwo ds. Boreliozy i Chorób z Nią Powiązanych (International Lyme and Associated Diseases Society, czyli w skrócie ILADS).Jak długo antybiotyk przy boreliozie należy stosować według ekspertów z ILADS? Zgodnie z wytycznymi ILADS leczenie powinno zostać rozpoczęte po każdym ukłuciu kleszcza, dalsza kuracja jest prowadzona przez co najmniej 20 dni, kiedy nie ma widocznych objawów. Następnie antybiotyk na boreliozę jest podawany w dużych dawkach przez dłuższy czas, aż objawy boreliozy ustąpią. Bakterie z rodzaju Borrelia mogą występować w różnych postaciach – jako ruchliwe krętki lub w formach przetrwalnikowych (endosporach). Te nieruchome formy spoczynkowe umożliwiają przetrwanie niekorzystnych warunków, niektóre z nich są nawet odporne na antybiotyki . Z tego powodu terapia antybiotykami metodą ILADS jest kontynuowana jeszcze przez kilka miesięcy, aby całkowicie wyeliminować także endospory bakterii.Kiedy borelioza jest wyleczona? W opinii ekspertów stosujących metodę IDSA leczenie metodą ILADS jest bardzo agresywne, uważają oni, że wystarczy krótka antybiotykoterapia, aby borelioza została przezwyciężona. Tymczasem eksperci stosujący metodę ILADS uważają, że boreliozę trzeba leczyć długą i złożoną antybiotykoterapią, ponieważ krótka seria antybiotyków jedynie uodparnia na nie bakterie.Czy można wyleczyć boreliozę bez wdrażania antybiotykoterapii? Niestety nie jest to możliwe, ponieważ leczenie boreliozy bez antybiotyków jest zwyczajnie nieskuteczne. Co więcej, do tej pory nie udało się również opracować szczepionki na boreliozę. Obecnie najważniejsze znaczenie ma więc profilaktyka, czyli zapobieganie zakażeniu. Na czym polega profilaktyka boreliozy? Kluczowe jest, aby: 

• na wycieczki po terenach zalesionych, łąkach oraz parkach zakładać koszulki z długimi rękawami, długie spodnie, a także skarpetki i pełne buty; 
• podczas spacerów nosić nakrycie głowy oraz przykrywać kark i szyję; 
• każdorazowo po wycieczkach oglądać swoje ciało oraz wytrzepać odzież;
• używać w plenerze repelantów, czyli środków, które odstraszają kleszcze i komary. 

Jeśli nie udało się zapobiec atakowi kleszcza, kluczowa jest szybka reakcja i usunięcie nieproszonego gościa. W tym celu nie należy nakładać na pajęczaka żadnych tłuszczy, smarować go benzyną czy też alkoholem. Aby się go pozbyć, wystarczy zwykła pęseta oraz środek odkażający. W sytuacji, gdy doszło do ugryzienia, należy wyjąć kleszcza i następnie zgłosić się do lekarza, który skieruje na badania w kierunku boreliozy. 

Niebezpieczne powikłania po boreliozie

Nieleczona borelioza może doprowadzić do poważnych powikłań neurologicznych, sercowych oraz stawowych. Powikłania neurologiczne boreliozy to między innymi: zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu, porażenie nerwu twarzowego, zapalenie nerwu wzrokowego oraz niedomykalność szpary powiek. Powikłania sercowe po boreliozie to: 

• boreliozowe zapalenie mięśnia sercowego; 

• kardiomiopatia rozstrzeniowa;
• zapalenie osierdzia;
• zapalenie wsierdzia. 

Natomiast powikłaniami stawowymi są: boreliozowe zapalenie stawów, sztywność szyi oraz parestezje.