Zapalenie opon mózgowych – jak się objawia? Przyczyny i leczenie

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to infekcja dotykająca płyn i błony (opony mózgowe) otaczające mózg i rdzeń kręgowy. Zwykle wywołuje objawy, takie jak ból głowy, gorączka i sztywność karku. Wiele przypadków jest spowodowana infekcją wirusową, ale bakterie, pasożyty i grzyby również mogą być jej przyczyną. Jakie są skutki zapalenia opon mózgowych? Czy to bardzo poważna choroba? Co zrobić w przypadku podejrzenia zapalenia opon mózgowych i czy tomografia wykryje infekcję?

Co to jest zapalenie opon mózgowych?

Zapalenie opon mózgowych to stan zapalny obszaru otaczającego mózg i rdzeń kręgowy (opon mózgowych). Twoje opony chronią mózg i rdzeń kręgowy przed urazami oraz zapewniają wsparcie i utrzymanie struktury. Zawierają nerwy, naczynia krwionośne i płyn ochronny (płyn mózgowo-rdzeniowy). Choroby zakaźne, takie jak wirusy i bakterie, oraz stany niezakaźne, takie jak rak lub urazy głowy, mogą powodować infekcję. 

• Wstrząs mózgu – rozpoznanie, objawy, przyczyny
• Glejak mózgu – czym jest? Objawy, leczenie i przyczyny
• Wirusowe zapalenie opon mózgowych – czy jest groźne?

Zapalenie opon mózgowych może wystąpić zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. W przypadku podejrzenia choroby należy zwrócić się na konsultację do specjalisty. Szybka diagnoza i wdrożenie leczenia pozwoli uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji choroby, szczególnie w przypadku zakażenia bakteryjnego. Zwykle pomocne jest zażywanie leków, na które zostanie wystawiona recepta przez Internet od lekarza.

Rodzaje zapalenia opon mózgowych

Rodzaje zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych klasyfikuje się na podstawie przyczyn lub czasu trwania objawów. Wśród nich wyróżnia się między innymi:

• bakteryjne zapalenie opon mózgowych,
• wirusowe zapalenie opon mózgowych,
• grzybicze zapalenie opon mózgowych,
• pasożytnicze zapalenie opon mózgowych,
• przewlekłe zapalenie opon mózgowych,
• ostre zapalenie opon mózgowych.

Warto również wspomnieć, że choroba może również wystąpić po ukąszeniu przez kleszcza (kleszczowe zapalenie opon mózgowych), na co trzeba uważać szczególnie w okresie letnim.

Zapalenie opon mózgowych — przyczyny

Zapalenie opon mózgowych mogą mieć podłoże zakaźne (jak bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty) i stany niezakaźne np. niektóre leki. Niemniej najczęstszą przyczyną jest zakażenie wirusowe. Infekcja zwykle łagodna i często ustępuje samoistnie. Większość przypadków w jest spowodowana przez grupę wirusów znanych jako enterowirusy (jak wirus Coxsackie). Najczęściej pojawiają się późnym latem i wczesną jesienią. Inne wirusy, które powodują infekcję, obejmują: wirusa grypy, wirusa świnki, wirusa odry, ludzkiego wirusa niedoboru odporności (HIV), wirusa Zachodniego Nilu, wirusy opryszczki oraz coltivirus.

Bakterie, które dostają się do krwioobiegu i przemieszczają się do mózgu i rdzenia kręgowego, powodują bakteryjne zapalenie opon mózgowych. Ale infekcja może również wystąpić, gdy bakterie bezpośrednio zaatakują opony mózgowe. Może to być spowodowane infekcją ucha lub zatok, złamaniem czaszki lub — rzadko — niektórymi operacjami. Kilka szczepów bakterii może powodować bakteryjne zapalenie opon mózgowych, najczęściej są to Streptococcus pneumoniae, Neisseria menigitids, Haemophilus influenzae typ B oraz Listeria monocytogenes.

Grzybicze zapalenie opon mózgowych nie jest powszechne. Nie przenosi się z człowieka na człowieka, a można się nim zarazić przez wdychanie zarodników grzybów, które można znaleźć np. w glebie, rozkładającym się drewnie i ptasich odchodach. Objawy mogą naśladować ostrą infekcję bakteryjną. Kryptokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest powszechną grzybiczą postacią choroby — wpływa na osoby z osłabionym układem odpornościowym, na przykład z powodu AIDS. Może spowodować śmierć, jeśli infekcja nie jest leczona odpowiednim lekiem przeciwgrzybiczym, a nawet później może powrócić.

Pasożyty mogą powodować rzadki rodzaj zapalenia opon mózgowych. Zwykle dotyka zwierzęta i nie rozprzestrzenia się między ludźmi, którzy zazwyczaj zarażają się, jedząc pokarmy skażone tymi pasożytami.

Zapalenie opon mózgowych może również wynikać z przyczyn niezakaźnych. Należą do nich reakcje chemiczne, alergie na leki, niektóre rodzaje raka i choroby zapalne, takie jak sarkoidoza.

Warto zaznaczyć, że tylko dwa rodzaje zapalenia opon mózgowych są zaraźliwe, czyli infekcje wirusowe i bakteryjne. Pierwsze z nich roznosi się poprzez bezpośredni kontakt z płynami ustrojowymi jak ślina, śluz czy kał. Niemniej trzeba pamiętać, że kropelki zakażonego płynu mogą być pośrednio rozprzestrzeniane poprzez kichanie czy kaszel. Natomiast bakteryjne zapalenie opon mózgowych, może być również zakaźne, zwłaszcza jeśli jest to meningokokowa odmiana. Rozprzestrzenia się poprzez przedłużony bezpośredni kontakt z zarażoną osobą. 

Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Objawy zapalenia opon mózgowych mogą być inne u niemowląt niż u dzieci i dorosłych. W bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych gorączka, ból głowy i sztywność karku mogą pojawić się nagle, a stan pacjenta może się szybko pogorszyć.

Symptomy zapalenia opon mózgowych u dzieci i dorosłych

• drętwienie szyi,
• nudności lub wymioty,
• wrażliwość na światło (światłowstręt),
• dezorientacja,
• problemy z koncentracją,
• brak energii (letarg), skrajna senność lub problemy z przebudzeniem,
• brak apetytu,
• małe okrągłe plamki na skórze, które wyglądają jak wysypka (wybroczyny),
• wysoka gorączka,
• silny ból głowy.

Wczesne objawy zapalenia opon mózgowych mogą być podobne do grypy, a symptomy rozwijać się w ciągu kilku godzin lub kilku dni.

Jak wykryć zapalenie opon mózgowych?

Pracownik służby zdrowia może zdiagnozować zapalenie opon mózgowych na podstawie historii medycznej, badania fizykalnego i niektórych testów. Podczas badania może sprawdzić oznaki infekcji wokół głowy, uszu, gardła i skóry wzdłuż kręgosłupa.

Typowe testy do diagnozowania zapalenia opon mózgowych obejmują:

• Posiewy krwi — próbkę krwi umieszcza się w specjalnym naczyniu, aby sprawdzić, czy rozwijają się mikroorganizmy, takie jak bakterie. Nazywa się to posiewem krwi. Próbkę można również umieścić na szkiełku i zabarwić, a następnie zbadać ją pod mikroskopem.
• Metody obrazowania — tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI) głowy mogą wspomóc diagnozę i pozwolić zaobserwować objawy jak obrzęk lub stan zapalny.
• Wymaz z nosa lub gardła — lekarz użyje patyczka z miękką końcówką do pobrania próbki z nosa lub gardła, która zostanie zbadana w laboratorium pod kątem oznak infekcji.
• Nakłucie lędźwiowe — ostateczne rozpoznanie zapalenia opon mózgowych wymaga nakłucia lędźwiowego w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego. U osób z zapaleniem opon mózgowych płyn często wykazuje niski poziom cukru wraz ze zwiększoną liczbą białych krwinek i zwiększonym poziomem białka.

Zapalenie opon mózgowych – metody leczenia

Leczenie zapalenia opon mózgowych zależy od przyczyny. Ostre bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych należy natychmiast leczyć dożylnymi antybiotykami, a czasami kortykosteroidami. Pomaga to zapewnić powrót do zdrowia i zmniejszyć ryzyko powikłań, takich jak obrzęk mózgu i drgawki. Antybiotyk lub kombinacja antybiotyków zależy od rodzaju bakterii powodujących infekcję. Twój lekarz może zalecić antybiotyk o szerokim spektrum działania, dopóki nie będzie znana dokładna przyczyna zapalenia opon mózgowych.

Warto pamiętać, że antybiotyki nie mogą wyleczyć wirusowego zapalenia opon mózgowych, a większość przypadków poprawia się samoistnie w ciągu kilku tygodni. Leczenie łagodnych przypadków tej infekcji zwykle obejmuje:

• odpoczynek w łóżku,
• picie dużej ilości płynów,
• zażywanie leków przeciwbólowych, które pomogą złagodzić objawy np. obniżyć gorączkę i zmniejszyć bóle ciała.

Środki przeciwgrzybicze są wykorzystywane w leczeniu grzybiczego zapalenia opon mózgowych. Natomiast w przypadku niezakaźnych przyczyn infekcji należy zająć się podstawową chorobą lub urazem.

Zapalenie opon mózgowych – rokowania i powikłania

Nawet przy wczesnej diagnozie i odpowiednim leczeniu, około 5% do 10% przypadków jest bardzo poważnych i może nawet prowadzić do śmierci pacjenta, zwykle w ciągu 24 do 48 godzin od wystąpienia objawów. Co więcej, powikłania zapalenia opon mózgowych mogą być ciężkie. Im dłużej ty lub twoje dziecko cierpicie na chorobę bez leczenia, tym większe ryzyko trwałych uszkodzeń neurologicznych, w tym:

• utrata słuchu,
• utrata wzroku,
• zaburzenie funkcjonowania poznawczego, w tym problemy z pamięcią i koncentracją,
• trudności w uczeniu się,
• zaburzenia motoryczne np. problemy z chodzeniem, koordynacją i utrzymaniem równowagi,
• napady padaczkowe,
• niewydolność nerek,
• gangrena (a także amputacja zaatakowanej stanem kończyny),
• problemy na podłożu psychogennym jak depresja, zaburzenia lękowe czy przewlekłe zmęczenie.

Dzięki szybkiemu leczeniu nawet osoby z ciężkim zapaleniem opon mózgowych mogą wyzdrowieć i nie mieć późniejszych problemów zdrowotnych związanych z infekcją. Warto jednak wdrożyć działania profilaktyczne, żeby nie dopuścić do nawrotu choroby.

Czy zapaleniu opon mózgowych można przeciwdziałać?

Typowe bakterie lub wirusy, które mogą powodować zapalenie opon mózgowych, mogą rozprzestrzeniać się poprzez kaszel, kichanie, pocałunki lub korzystania ze wspólnych przyborów życia codziennego np. sztućców do jedzenia czy szczoteczki do zębów.

Z tego względu warto praktykować dobrą higienę np. nie dzielić się przyborami, szczególnie jeśli mamy infekcję albo druga osoba jest chora. Dodatkowo dokładne mycie rąk pomaga zapobiegać rozprzestrzenianiu się zarazków. Warto nauczyć dzieci, aby często i dokładnie myły ręce, zwłaszcza przed jedzeniem i po skorzystaniu z toalety, spędzeniu czasu w zatłoczonym miejscu publicznym lub po głaskaniu zwierząt.

Dobrze dbać o zdrowie i utrzymać silny układ odpornościowy, odpowiednio odpoczywając, regularnie ćwicząc i stosując zdrową dietę z dużą ilością świeżych owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych, dzięki czemu nasz organizm będzie odżywiony i pełen energii do funkcjonowania. Jeśli jednak złapie nas infekcja, warto zachować środki ostrożności — unikać zatłoczonych miejsc, a także zakrywać usta i nos, gdy musimy kichnąć lub kaszlnąć, żeby nie rozprzestrzeniać zarazków.

Niektórym postaciom bakteryjnego zapalenia opon mózgowych można zapobiec dzięki szczepieniom.