Świszczący oddech – co to oznacza? Przyczyny i leczenie

Świszczący oddech może wynikać z różnorodnych chorób, począwszy od alergii czy astmy, a skończywszy na niebezpiecznej niewydolności serca lub zapaleniu płuc. Kiedy konieczna jest pilna interwencja lekarska? Jakie schorzenia mogą powodować świszczący oddech u dziecka lub osoby dorosłej? Odpowiadamy na pytania.

Jak rozpoznać świszczący oddech?

Świszczący oddech u dziecka, a także świszczący oddech u dorosłych jest rozpoznawany przez lekarza podczas osłuchiwania słuchawkami lekarskimi. Charakterystyczny dźwięk powstający w czasie przepływu powietrza przez zwężone (z różnych powodów) drogi oddechowe można wysłyszeć również gołym uchem, podczas wdechu lub/i wydechu. 

• Co powoduje grzybiczne zapalenie płuc i jak je leczyć?
• Woda w płucach – jakie są jej objawy? Przyczyny i leczenie
• Zapadnięcie płuca — objawy, przyczyny i leczenie

O ile świszczący oddech przy przeziębieniu nie wymaga pilnej interwencji medycznej, o tyle w sytuacji, gdy nagle wystąpił świszczący oddech, przyczyny nie należy szukać na własną rękę, wskazana jest konsultacja lekarza. W mniej poważnych przypadkach można skorzystać z rozwiązań takich jak teleporada oraz e-recepta online. Natomiast gdy poza świstem odczuwane są również duszności lub zaszło podejrzenie aspiracji ciała obcego albo wstrząsu anafilaktycznego, konieczna jest pilna interwencja lekarska. Co może powodować świszczący oddech u niemowlaka, starszego dziecka lub dorosłego? Na to pytanie odpowiadamy poniżej.

Przyczyny występowania świszczącego oddechu

Świszczący oddech przy wydechu i/lub wdechu jest wywołany niedrożnością albo zwężeniem dróg oddechowych. Stan ten może świadczyć o wielu różnych jednostkach chorobowych, począwszy od zwykłej infekcji (np. wirusowego zapalenia krtani), przez alergie, po poważniejsze schorzenia, takie jak np. niewydolność serca. Oto najczęstsze możliwe przyczyny świszczącego oddechu [1] [2] [3]: 

• alergia,
• astma, 
• bezdech senny, 
• ciężka reakcja alergiczna,
• czynniki środowiskowe,
• mukowiscydoza, 
• niewydolność serca,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc, 
• przewlekły refluks żołądkowy (GERD),
• rak płuc,
• wady rozwojowe układu oddechowego,
• wirusowe zapalenie krtani, migdałków, oskrzeli lub oskrzelików,
• zaburzenia odporności,
• zapalenie płuc.

Poniżej omawiamy każdą z nich. 

Alergia

Za świszczący oddech może odpowiadać alergia na pyłki roślin, roztocze kurzu, chemikalia, sierść zwierząt domowych, grzyby pleśniowe, pokarmy, dodatki do żywności czy też jad owadów. Jest to tzw. astma alergiczna. Równolegle z astmą alergiczną współistnieją również inne choroby atopowe, takie jak alergiczne zapalenie spojówek, alergiczny nieżyt nosa czy też AZS — atopowe zapalenie skóry [4]. Natomiast leczenie polega na unikaniu czynników, które mogą wywoływać alergię oraz stosowaniu leków, które pomogą załagodzić objawy (inaczej niż w astmie niealergicznej, która wymaga przyjmowania leków kontrolujących chorobę, niezależnie od obecności objawów) [5]. 

Astma

Świszczący oddech rano, a także podczas snu, może wynikać również z astmy niealergicznej [4]. Ten rodzaj astmy jest rozpoznawany częściej u osób dorosłych, charakteryzuje ją postępujący przebieg, natomiast dokładne przyczyny nie są znane. Leczenie powinno być prowadzone przez specjalistę, lekarza alergologa lub pulmonologa, który poprawnie zdiagnozuje świszczący oddech. Domowe sposoby, takie jak ziołolecznictwo, homeopatia, terapia manualna czy też przebywanie w grotach solnych, nie mają udowodnionej skuteczności leczniczej [4]. 

Bezdech senny

Co może powodować świszczący oddech w nocy? Możliwa przyczyna to bezdech senny, czyli choroba polegająca na spłyceniu, a nawet zatrzymaniu oddechu podczas snu [6]. Stan ten wymaga wdrożenia leczenia, najlepiej od razu po jego zauważeniu, ponieważ jego konsekwencje mogą być bardzo poważne. Nieleczony bezdech senny może doprowadzić do udaru, zawału serca, a nawet nagłego zgonu [6]. Leczenie bezdechu sennego można wspomóc poprzez utrzymywanie odpowiedniej masy ciała, prowadzenie aktywnego trybu życia, unikania spożywania alkoholu w godzinach wieczornych, rezygnację z papierosów, a także dbanie o dostateczną ilość snu [6]. 

Ciężka reakcja alergiczna

Świszczący oddech może świadczyć o ciężkiej reakcji alergicznej (inaczej zwanej również wstrząsem anafilaktycznym lub anafilaksją. Taki stan może zagrażać życiu, po zauważeniu jego objawów konieczne jest wezwanie pomocy medycznej, a w międzyczasie jak najszybsze podanie adrenaliny [7]. Charakterystyczne oznaki wstrząsu anafilaktycznego to [7]: 

• ból brzucha, 
• chrypka, 
• duszności, 
• kaszel, 
• kołatanie serca, 
• nieżyt nosa, 
• nudności, 
• uczucie silnego osłabienia, 
• wymioty,
• zawroty głowy.

Czynniki środowiskowe

Kaszel i świszczący oddech mogą wynikać również z różnych czynników środowiskowych. Objaw ten może wywołać palenie tytoniu (czynne i bierne), a także ekspozycja na zanieczyszczenia środowiska lub chemikalia. Wykazano również związek pomiędzy objawami ze strony układu oddechowego i sytuacją mieszkaniową (poziomem zawilgocenia, a także liczbą osób śpiących razem w jednym pokoju) [8].

Mukowiscydoza

Za nawracające epizody świszczącego oddechu może odpowiadać także mukowiscydoza (inaczej zwłóknienie torbielowate). To choroba uwarunkowana genetycznie, rozwijająca się w obrębie układu oddechowego oraz pokarmowego [9]. W przebiegu mukowiscydozy komórki wydzielnicze funkcjonują nieprawidłowo i produkują w nadmiarze gęsty oraz lepki śluz. Gromadzenie się wydzieliny w drogach oddechowych powoduje liczne problemy zdrowotne, w tym między innymi nawracające i przewlekłe zakażenia [9]. Choroba jest nieuleczalna, ale jeśli zostanie ona wykryta na bardzo wczesnym etapie (np. już w ciąży), można kontrolować jej objawy od pierwszych dni życia dziecka.

Niewydolność serca

Za świszczący oddech może odpowiadać poważna choroba układu krążenia — niewydolność serca. Najczęściej schorzenie wynika z niedokrwienia serca, np. po zawale, inne możliwe przyczyny to także: cukrzyca, nieleczone nadciśnienie tętnicze, wady zastawkowe serca oraz zapalenie mięśnia sercowego [10]. Poza świszczącym oddechem typowe objawy niewydolności serca to także: duszność, napadowa duszność nocna, obrzęki wokół kostek u nóg, uczucie stałego zmęczenia i mniejsza tolerancja wysiłku fizycznego [10]. Leczenie opiera się o różnorodne metody, począwszy od modyfikacji stylu życia, przez farmakoterapię, po zabiegi takie jak np. kardiowersja lub nawet przeszczep serca [10]. 

Przewlekła obturacyjna choroba płuc

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (w skrócie POChP) także może odpowiadać za kaszel i świszczący oddech. Do rozwoju tego schorzenia dochodzi w większości przypadków wskutek palenia tytoniu, dowiedziono również, że za POChP odpowiada ekspozycja na produkty spalania drewna, pyły, opary oraz inne substancje drażniące [11]. Poza świszczącym oddechem inne charakterystyczne objawy, które powinny skłonić do udania się do lekarza pulmonologa, ponieważ mogą one wskazywać na POChP, to także: ataki duszności podczas wysiłku, a także w cięższych postaciach choroby — uczucie ściskania w klatce piersiowej, obrzęki wokół kostek oraz sinica [12].

Przewlekły refluks żołądkowy (GERD)

Puste odbijania, uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku, zgaga, a także mniej typowe objawy, takie jak ból w klatce piersiowej, chrypka, kaszel i świszczący oddech, mogą świadczyć o przewlekłym refluksie żołądkowym (w skrócie GERD) [13]. Choroba ta ma charakter przewlekły i nieleczona, może się przyczynić do znacznego pogorszenia życia. Możliwe powikłania refluksu to między innymi: utrudnione połykanie, utrzymujące się wymioty czy też krwawienie z przełyku [13].

Rak płuc

Za świszczący oddech może odpowiadać jeden z częściej występujących nowotworów złośliwych, czyli rak płuc. Rokowania są zazwyczaj bardzo złe, statystyki mówią, że w Polsce jedynie niewielki odsetek chorych (10%) dożywa 5 lat od momentu postawienia rozpoznania choroby [14]. Za główny czynnik etiologiczny raka płuc uważa się palenie papierosów oraz tytoniu z marihuaną, ryzyko zachorowania zwiększają również: palenie bierne oraz ekspozycja na smog [14].

Wady rozwojowe układu oddechowego

Za świst przy wydechu u dziecka lub świszczący oddech podczas wdechu, towarzyszący maluchowi od urodzenia, mogą odpowiadać wady rozwojowe, takie jak np.: przetoka przełykowo-tchawicza, laryngomalacja czy też tracheomalacja [15]. Jeśli uda się wykryć nieprawidłowość już na etapie ciąży, interwencja medyczna może zostać podjęta bardzo szybko, w pierwszych dniach życia dziecka. Im szybciej wdrożone będzie leczenie wad wrodzonych, tym większe szanse, że uda się uratować nie tylko zdrowie, ale i życie obarczonego nimi dziecka. 

Wirusowe zapalenie krtani, migdałków, oskrzeli lub oskrzelików

Leczenie świszczącego oddechu wywołanego wirusowym zapaleniem dróg oddechowych zależy od stanu pacjenta. Hospitalizacja jest wskazana jedynie w cięższych przypadkach, natomiast w pozostałych łagodzić objawy można w warunkach ambulatoryjnych. Ponieważ przyczyną jest infekcja wirusowa, nie jest wskazane rutynowe stosowanie antybiotyków.

Zaburzenia odporności

Świszczący oddech przy przeziębieniu, jeśli ma charakter nawracający, może świadczyć o zaburzeniach odporności. W szczególności niebezpieczne są te uwarunkowane genetycznie (tzw. pierwotne niedobory odporności), ponieważ wymagają one leczenia przez całe życie, a niektóre, jeśli nie zostaną wykryte zawczasu, mogą być nawet śmiertelne [16]. Na szczęście w dzisiejszych czasach tego typu choroby można wykryć na bardzo wczesnym etapie życia dziecka, kiedy kobieta jest w ciąży. 

Zapalenie płuc

Kolejna możliwa przyczyna świszczącego oddechu, zapalenie płuc, może wynikać z czynników pozaszpitalnych lub szpitalnych. Ryzyko zachorowania na zapalenie płuc pozaszpitalne jest wyższe w następujących sytuacjach [17]: 

• cukrzyca, 
• ekspozycja na pyły metali w miejscu pracy, 
• nadużywanie alkoholu,
• niedożywienie, 
• otyłość,
• palenie tytoniu, 
• przewlekła niewydolność serca, 
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
• starszy wiek, 
• stosowanie leków obniżających odporność, 
• zła higiena jamy ustnej.

Czym jest wheezing?

Ze świszczącym oddechem wiążą się dwa pojęcia — whezzing oraz stridor. Pierwsze z nich, czyli wheezing, oznacza świst wydechowy, pojawiający się podczas wydechu. Stan ten świadczy o zwężeniu dolnych odcinków dróg oddechowych (tchawicy, oskrzeli lub oskrzelików) [1]. 

Co to stridor, czyli świst wdechowy?

Jeśli chodzi o stridor, jest to świst wdechowy, czyli pojawiający się podczas wdechu. Przyczyną jest zwężenie górnych dróg oddechowych, a więc gardła, krtani, strun głosowych lub górnej części tchawicy [1]. 

Świszczący oddech u dzieci

Świszczący oddech u dzieci jest dość częsty. W szczególności można zaobserwować ten objaw u niemowląt, wynika to ze specyficznej budowy dróg oddechowych, które są mniejsze, krótsze i węższe niż u dorosłych, a przez to bardziej podatne na zwężenie i infekcje [2]. Rodzice nie powinni mimo to tracić czujności, ponieważ świszczący oddech u dziecka może także świadczyć o niebezpieczeństwie w postaci przedostania się do dróg oddechowych ciała obcego lub poważniejszej choroby, w tym również takiej, która może zagrażać życiu malucha.