Serce – funkcje, zadania, budowa

Napisano 08.10.2022 | Medyczna Asystentka | Czas czytania: 5 min.

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Serce w ciele człowieka to jeden z najważniejszych narządów. Zajmuje się pompowaniem krwi przez cały organizm, dzięki czemu zapewnia odpowiednie funkcjonowanie wszystkich tkanek. Jak wygląda ludzkie serce? Jakie funkcje pełnią żyły, tętnice, naczynia włosowate i serce?

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Położenie serca w ciele

Serce to centralny element układu krwionośnego. Znajduje się z przodu klatki piersiowej, między płucami. Utarło się przeświadczenie, że narząd jest zlokalizowany po lewej stronie. To prawda, że jego większa część jest położona po lewej stronie ciała, jednak mniejsza — po prawej. Organ jest ochraniany przez mostek. 

Czytaj także:

Funkcje serca

Serce to najbardziej pracowity narząd, a dzięki jego nieustannej pracy nasze organizmu sprawnie funkcjonują. Kurczy się nawet ponad 100 tysięcy razy w ciągu jednego dnia. Jakie funkcje pełni serce?

Wyróżnia się dwa krwiobiegi (mały i duży), które umożliwiają działanie narządu. Serce przypomina pompę ssąco-tłoczącą. Pierwsza funkcja serca to pompowanie natlenionej krwi do innych części ciała, co pozwala na odpowiednie funkcjonowanie organizmu. Oprócz tego narząd zajmuje się jeszcze zbieraniem odtlenionej krwi i przenoszenie produktów przemiany materii z organizmu. Kolejna funkcja serca jest związana z pompowaniem krwi do płuc w celu jej dotlenienia.

W przypadku występowania zaburzeń układu krążenia warto wspomóc pracę serca. Dobrze zgłosić się na konsultację do specjalisty, który zbierze wymagany wywiad medyczny i przeprowadzi badania, dzięki czemu będzie w stanie rozpoznać problem i zaproponować leczenie. Dla niektórych osób polecane są preparaty na serce. Lekarz zaproponuje odpowiedni specyfik, a e-recepta online może być zrealizowana w każdej aptece, jak recepta papierowa.

Trzy fazy funkcji serca

Wyjaśniając, jak działa serce człowieka, warto wyróżnić fazy jego pracy. Cykl pracy serca jest definiowany jako sekwencja naprzemiennego skurczu i rozkurczu przedsionków i komór w celu pompowania krwi w całym ciele. Zaczyna się na początku jednego uderzenia serca i kończy na początku drugiego. Proces rozpoczyna się już w 4. tygodniu fazy płodowej.

Każdy cykl serca ma fazę rozkurczową (zwaną również rozkurczem), w której komora serca znajduje się w stanie relaksacji i wypełnia się pobieraną z żył krwią oraz fazę skurczową (zwaną również skurczem), w której komory serca kurczą się i pompują krew w kierunku obwodowym przez tętnice. Zarówno przedsionki, jak i komory ulegają naprzemiennym stanom skurczu i rozkurczu. Innymi słowy, gdy przedsionki znajdują się w stanie rozkurczu, komory są w stanie skurczu i odwrotnie. Wyróżnia się również okres spoczynku.

Jak zbudowane jest serce?

Wygląd serca różni się od rozpowszechnionego w popkulturze obrazu. Ma stożkowaty, nieregularny kształt. Jego wielkość można porównać do pięści człowieka, jednak rozmiar może się różnić w zależności od jednostki, np. sportowcy mają większe serca.

Ściana zewnętrzna narządu jest zbudowana z trzech warstw, czyli wsierdzia, śródsierdzia i nasierdzia.

Serce składa się z 2 przedsionków i 2 komór. Ma symetryczną budowę, dlatego można je podzielić na 2 strony, czyli prawą i lewą.

Do prawego przedsionka uchodzą 2 główne żyły doprowadzające odtlenowaną (wykorzystaną przy procesach metabolicznych) krew żylną. Żyła główna górna zajmuje się doprowadzaniem krwi z górnych partii ciała (w tym z głowy, klatki piersiowej oraz ramion), natomiast żyła główna dolna — z dolnej części ciała jak jama brzuszna czy kończyny dolne. Do prawego przedsionka uchodzi również krew żylna z krążenia wieńcowego, które zaopatruje ściany serca w krew.

Prawy przedsionek jest oddzielony od prawej komory zastawką trójdzielną, czyli specjalną, błoniastą przegrodą, która zapobiega niekontrolowanemu cofaniu się krwi przy skurczach narządu. To właśnie dzięki odpowiedniej pracy zastawek, serce może pompować krew tylko w jednym kierunku.

Krew żylna dostaje się przez otwartą zastawkę do prawej komory — jamistej przestrzeni o ściankach wzmocnionych beleczkami mięśniowymi. Komora jest zakończona pniem płucnym, gdzie serce pompuje krew przy skurczu.

Pień płucny dzieli się na tętnicę prawą i lewą. Jego zadaniem jest zaopatrywanie obu płuc w krew, która w wyniku wymiany gazowej w pęcherzach płucnych zostaje utleniona i przemieszcza się przez drobne naczynia włosowate i większe żyły do lewego przedsionka serca.

Opisany wyżej proces, czyli krążenie krwi w obiegu płucnym jest zamkniętym i odrębnym elementem w układzie krwionośnym, nazywanym inaczej małym obiegiem krwi.

Teraz już wiesz, czym zajmuje się prawa komora serca. A lewa komora serca — za co odpowiada?

Otóż lewa komora serca pompuje krew do całego organizmu, czyli odpowiada za krążenie obwodowe, inaczej nazywane dużym obiegiem krwi. Ściany lewej komory są grubsze niż prawej, ponieważ wykonuje większą pracę.

Krew przedostaje się przez zastawkę aortalną do aorty, która jest największą tętnicą w naszym ciele, żeby następnie zostać rozprowadzoną do wszystkich tkanek.

Układ przewodzący serca

Układ przewodzący serca to sieć wyspecjalizowanych komórek mięśnia sercowego, które inicjują i przekazują impulsy elektryczne odpowiedzialne za skoordynowane skurcze i rozkurcze każdego cyklu pracy serca. Te specjalne komórki są w stanie samodzielnie generować potencjał czynnościowy (samowzbudzenie) i przekazywać go innym pobliskim komórkom (przewodnictwo).

Części układu przewodzącego serca można podzielić na te, które generują potencjały czynnościowe (tkanka węzłowa) i te, które je prowadzą (włókna przewodzące). Chociaż wszystkie części mają zdolność generowania potencjałów czynnościowych, a tym samym skurczów serca, węzeł zatokowo-przedsionkowy jest głównym inicjatorem i regulatorem impulsów w zdrowym sercu. Ten aspekt sprawia, że ​​jest on fizjologicznym „rozrusznikiem serca”. Inne części sekwencyjnie odbierają i przewodzą impuls pochodzący z węzła zatokowo-przedsionkowego, a następnie przekazują go do komórek mięśnia sercowego. Po stymulacji komórki mięśnia sercowego kurczą się synchronicznie, powodując bicie serca.

Tętno, ciśnienie krwi i inne parametry regulowane przez serce

Tętno jest pulsowaniem ścian tętnicy pod wpływem przepływającej fali krwi. Ukazuje pracę układu sercowo-naczyniowego. Jest zależne od 2 czynników, czyli bicia serca (pompującego krew do tętnic) i stanu naczyń krwionośnych. Można je wyczuć, przykładając palce w miejscach, w których tętnice przebiegają płytko pod skórą np. na nadgarstku, szyi czy nodze. Prawidłowe tętno jest zgodne z biciem serca, miarowe i symetryczne. Zazwyczaj można zaobserwować około 60-90 uderzeń serca na minutę w stanie spoczynku.

Ciśnienie krwi jest uciskiem na ściany tętnic, które na nie wywiera przepływająca krew. Jest zależne od siły, z jaką organ pompuje krew do naczyń i elastyczności ścianek. Zbyt duża siła prowadzi do powstawania uszkodzeń. Za optymalne ciśnienie krwi u dorosłego, zdrowego człowieka uznaje się <120/80 mmHg, czyli ciśnienie przy skurczy nie powinno przekraczać 120 mmHg, a przy rozkurczu 80 mmHG. Prawidłowe skurczowe ciśnienie krwi wynosi 120–129 mmHg, a rozkurczowe 80–84.

Choroby i wady serca

Niestety narząd jest narażony na wiele negatywnych czynników, przez co jest podatny na różne schorzenia. Do najczęstszych chorób i wad serca zalicza się:

  • Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca) — jest zespołem objawów, wynikających z braku dotlenienia komórek serca, co prowadzi do niewydolności organu. Może być spowodowana przez miażdżycę, zatory, zwężenia czy niedorozwój tętnic wieńcowych, zatrucie tlenkiem węgla czy niektóre urazy. 
  • Zawał mięśnia sercowego (tzw. atak serca) — jest martwicą mięśnia sercowego, czego przyczyną jest niedokrwienie narządu.
  • Zaburzenia pracy serca (arytmia) — nieprawidłowy rytm serca spowodowany zmianami w przewodzeniu impulsów elektrycznych przez serce. Niektóre arytmie są łagodne, ale inne zagrażają życiu. Jedną z najczęstszych rodzajów arytmii jest migotanie przedsionków.
  • Kardiomiopatia — grupa chorób mięśnia sercowego, w której występują nieprawidłowości spowodowane nieprawidłową budową albo funkcjonowaniem organu.
  • Zapalenie mięśnia sercowego (sierdzia) — najczęściej spowodowane infekcją wirusową, w wyniku której dochodzi do powstania stanu zapalnego komórek mięśnia sercowego, co może prowadzić do uszkodzeń i niewydolności serca. Stan zapalny może wystąpić również w pozostałych warstwach serca, czyli wsierdziu i osierdziu.
  • Zator płucny (zator tętnicy płucnej, zatorowość płucna) — występuje w wyniku częściowej albo całkowitej blokady materiałem zatorowym np. skrzepem krwi tętnicy płucnej lub któregoś z jej rozgałęzień.
  • Zwężenie zastawki serca — stan, w którym otwór ujścia zastawki jest mniejszy niż powinien. Takie zwężone ujście utrudnia pompowanie krwi.
  • Niedomykalność zastawki serca — stan, w którym zastawka nie zamyka się całkowicie, co powoduje cofanie się krwi.
  • Nagłe zatrzymanie krążenia (zatrzymanie akcji serca) — nagłe zatrzymanie czynności mechanicznej serca.

Jak dbać o serce i co najbardziej mu szkodzi?

Jeśli masz chorobę, która wpływa na Twoje serce, postępuj zgodnie z planem leczenia, które ustalił Twój lekarz. Zawsze zadawaj pytania, jeśli czegoś nie rozumiesz. Nigdy nie należy przerywać przyjmowania leku bez konsultacji z lekarzem, pielęgniarką lub farmaceutą.

Monitoruj ciśnienie krwi w domu. Ciśnieniomierze z samoczynnym pomiarem są łatwe i bezpieczne w użyciu, a lekarz może pokazać, jak z nich korzystać, jeśli potrzebujesz pomocy.

Możesz także wprowadzić zmiany w stylu życia, aby zachować zdrowe serce. Osiągnij i utrzymaj prawidłową wagę. W tym celu może Ci pomóc odpowiednio zbilansowana dieta. Zadbaj, żeby dostarczać swojemu organizmowi substancji odżywczych jak witaminy czy minerały. Unikaj wysoko przetworzonej żywności, przede wszystkim fast foodów, smażonych potraw i dań wypełnionych tłuszczami nasyconymi. Warto również ograniczyć spożywanie słodyczy i soli. Dobrze też zrezygnować z używek np. papierosów czy alkoholu.

Żeby zadbać o zdrowe serce, nie można również zapomnieć o regularnym ruchu. Poruszaj się więcej, siedź mniej. Uzyskaj co najmniej 150 minut aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności tygodniowo. Ćwiczenia pozwolą dotlenić organizm i odżywić wszystkie tkanki.

Co więcej, pamiętaj o efektywnym odpoczynku i relaksie. Zadbaj o odpowiednią higienę snu. Zarządzaj stresem dzięki zdrowym strategiom, takim jak medytacja lub prowadzenie dziennika.

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Informacje zawarte w dziale „Blog" serwisu NaszaRecepta.pl należy traktować jedynie jako informacyjno-edukacyjne. Treści te i porady w nich zawarte nie mogą w żadnym wypadku zastąpić bezpośredniego kontaktu z lekarzem i nie powinny być również uznawane za profesjonalną poradę medyczną. Wydawca serwisu NaszaRecepta nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywanie porad z materiałów informacyjno-edukacyjnych bez wcześniejszej konsultacji ze specjalistą.