Czym jest chondromalacja rzepki i jak ją leczyć?

Ból w stawie rzepkowo-udowym jest bardzo częsty – szacuje się, że dolegliwość ta dotyczy nawet co dziesiątej osoby [1]. W większości przypadków przyczyną jest chondromalacja rzepki. Co to takiego? Jak się objawia? Na czym polega diagnostyka i leczenie chondromalacji rzepki? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule. 

Co to jest chondromalacja rzepki?

Chondromalacja rzepki to postępujący proces uszkadzania chrząstek w przedniej części kolana [1] [2]. W wyniku chondromalacji chrząstka staje się zbyt miękka, a także powstają w niej ubytki, szczeliny i nierówności.  W najgorszym wypadku zmiany chondromalacyjne mogą nawet doprowadzić do całkowitego zniszczenia i odsłonięcia kości, a także rozwoju licznych stanów zapalnych i nawracającego bólu w stawie kolanowym [2]. 

• Co oznacza pieczenie w kolanie?
• Punkcja kolana — przebieg i wskazania do zabiegu
• Uszkodzenie łąkotki — objawy, przyczyny, leczenie

Jak klasyfikowana jest chondromalacja rzepki? Stopnie zaproponowane przez Outerbridge’a to [3]: 

• I – spluszowacenie i zmiękczenie (obrzęk),
• II – pęknięcia i fragmentacja niepełnej grubości,
• III – pęknięcia pełnej grubości, które sięgają do kości podchrzęstnej, ale nie dochodzi do odsłonięcia kości,
• IV– ubytki odsłaniają kość podchrzęstną.

Chondromalacji rzepki nie należy bagatelizować, ponieważ dolegliwość ta rozwija się miesiącami, a nawet latami. Każdy ból oraz obrzęk w obrębie stawu kolanowego powinien zostać skonsultowany z lekarzem ortopedą. Na szczęście w dzisiejszych czasach mamy bardzo dobry dostęp do różnych specjalistów. Poza umówieniem się na wizytę stacjonarną, z ortopedą można się skonsultować także zdalnie. Po przesłaniu zdjęcia niepokojącej zmiany specjalista może zaproponować bardzo wygodne rozwiązanie, jakim jest recepta przez internet. Dokument ten da się szybko zrealizować w dowolnej aptece. 

Przyczyny chondromalacji rzepki

Skąd bierze się chondromalacja rzepki? Przyczyny można podzielić na [2]: 

• pourazowe – do uszkodzeń chrząstki mogą prowadzić przebyte wcześniej urazy kolana, złamania lub zwichnięcia rzepki, a także nadmierne obciążenie stawu kolanowego,
• dysplastyczne – zmiany chondromalacyjne mogą wynikać z nieprawidłowego położenia rzepki względem innych kości w wyniku ich wadliwego ukształtowania,
• idiopatyczne – tak nazywa się przyczyny niejasnego pochodzenia,
• inne – chondromalacja może stanowić objaw jakiejś choroby lub konsekwencje niezdrowego stylu życia – badacze dostrzegli związek tej dolegliwości z paleniem papierosów, otyłością, zaburzeniami metabolicznymi i chorobami reumatologicznymi [1]. 

Do wystąpienia chondromalacji kolana może doprowadzić także [1]: 

• przyjmowanie niektórych leków (np. steroidów), 
• skłonność genetyczna – np. do występowania dysplazji stawu rzepkowo-udowego,
• starszy wiek. 

Objawy chondromalacji rzepki 

Jak przejawia się chondromalacja rzepki? Objawy, które są charakterystyczne dla tej dolegliwości to [1] [2] [3]: 

• ból podczas uciskania rzepki, 
• ból w przedniej części kolana, z przodu stawu lub w jego głębi, utrudniający normalne funkcjonowanie, zaostrzający się po długim siedzeniu ze zgiętymi kolanami, podczas chodzenia oraz po wysiłku,
• niemożność długiego chodzenia i biegania,
• niestabilność stawu kolanowego,
• obrzęk kolana pojawiający się po przeciążeniu stawu – tzw. woda w kolanie,
• sztywność stawu,
• trudności podczas wchodzenia po schodach,
• uczucie trzaskania, trzeszczenia lub chrupania w stawie podczas wykonywania ruchów prostowania oraz zginania,
• zanik i osłabienie mięśnia czworogłowego uda.

Jak przebiega diagnostyka chondromalacji rzepki?

Diagnostyka chondromalacji rzepki opiera się na obszernym wywiadzie z pacjentem i badaniu fizykalnym. Dodatkowo, aby precyzyjnie określić stopień zaawansowania zmian chondromalacyjnych, wykonywane są badania obrazowe – RTG kolana, rezonans magnetyczny oraz tomografia komputerowa [1]. 

Leczenie chondromalacji rzepki 

Co zrobić, gdy została zdiagnozowana chondromalacja kolana? Leczenie jest zależne od stopnia uszkodzenia chrząstki i nasilenia dolegliwości. W przypadku, gdy zmiany chondromalacyjne nie są zaawansowane, może wystarczyć fizjoterapia połączona ze stosowaniem doustnych preparatów, które uchronią kolano przed dalszymi uszkodzeniami. Lekarz może przepisać pacjentowi np. zastrzyki dostawowe z kwasem hialuronowym [1]. Specjalista może również zalecić zabiegi krioterapii, jonoforezę przeciwzapalną lub magnetoterapię [3]. Im wcześniej zostanie podjęte leczenie, tym mniejsze ryzyko, że rozwiną się duże zmiany zwyrodnieniowe.

Jeśli chondromalacja kolana jest bardziej zaawansowana, lekarz może zadecydować o włączeniu leczenia za pomocą leków przeciwzapalnych – doustnych oraz w formie maści. Dodatkowo wskazane jest chłodzenie miejsca obrzęku oraz odpoczynek i odciążanie kończyny, na której on wystąpił. W krytycznych sytuacjach należy rozważyć leczenie operacyjne lub nawet protezoplastykę kolana [1]. 

Wskazaniem do leczenia operacyjnego chondromalacji rzepki są [3]: 

• artroza stawu rzepkowo-udowego niewiadomego pochodzenia, 
• nieprawidłowa budowa elementów stawu, 
• urazowe uszkodzenia chrząstki spowodowane stłuczeniem, niepoddające się leczeniu zachowawczemu,
• zmiany pourazowe – np. nieprawidłowy zrost rzepki.

Leczenie operacyjne należy wdrożyć dopiero wtedy, gdy jest to konieczne, po co najmniej półrocznej rehabilitacji. 

Możliwe zabiegi, do których może zostać zaklasyfikowany pacjent to [3] [4]: 

• rekonstrukcja MPFL (inaczej rekonstrukcja troczków rzepki) – wskazaniem jest niestabilność rzepki, a także nawrotowe lub nawykowe zwichnięcie rzepki,
• plastyka bloczka kości udowej, przesunięcie guzowatości piszczeli, osteotomia rzepki – zabiegi są stosowane przy niestabilności rzepki, 
• uwolnienie troczków bocznych rzepki – wskazaniem jest boczne przyparcie rzepki,
• osteotomia obniżająca guzowatości piszczeli lub osteotomia  medializująca guzowatość piszczeli – operacja jest wykonywana, gdy rzepka jest ustawiona zbyt wysoko lub wystąpiła lateralizacja rzepki,
• osteotomia szpotawiąca kości udowej – pacjent może zostać zaklasyfikowany do zabiegu, gdy wystąpiła u niego koślawość stawu kolanowego,
• plastyka wydłużająca aparat wyprostny – zabieg jest stosowany, kiedy przyczyną chondromalacji kolana jest zbyt niskie ustawienie rzepki, 
• zabieg osteotomii polegający na ponownym zespoleniu elementów stawu kolanowego w prawidłowym ustawieniu – operacja jest wykonywana, gdy wystąpiły zmiany pourazowe w postaci nieprawidłowego zrostu po złamaniu rzepki. 

Profilaktyka chondromalacji kolana polega na utrzymaniu prawidłowej masy ciała oraz dbaniu o regularną aktywność fizyczną. Wskazane jest, aby unikać długotrwałego siedzenia ze zgiętymi kolanami (podczas pracy przy biurku należy robić częste przerwy), a jeśli wystąpiły przewlekle choroby metaboliczne lub reumatologiczne, których konsekwencją mogą być zmiany chondromalacyjne, zalecane są regularne kontrole lekarskie oraz leczenie przyczynowe [1]. 

Rehabilitacja po leczeniu chondromalacji rzepki 

Rehabilitacja przy chondromalacji rzepki powinna zostać dobrana indywidualnie, w zależności od stanu zdrowia, wieku oraz możliwości pacjenta. Plan rehabilitacji powinien uwzględniać ćwiczenia na rozciąganie mięśni wokół stawu kolanowego, a także wzmacnianie głównego stabilizatora przyśrodkowego rzepki – mięśnia czworogłowego [5]. Rehabilitacja odgrywa bardzo ważną rolę po leczeniu operacyjnym – jeśli jest prowadzona rzetelnie i w odpowiedni sposób, pacjent może powrócić do pełnej sprawności.