Choroba błędnika – czy jest uleczalna?

Choroby błędnika, objawiające się między innymi poprzez problemy ze słuchem lub zaburzenia równowagi, wymagają skonsultowania się z lekarzem. W przypadku niektórych z nich powikłania mogą być bardzo poważne, wśród nich należy wymienić choćby postępującą utratę słuchu. Podpowiadamy, jakie są zaburzenia błędnika oraz na czym polega ich leczenie. 

Co to jest błędnik?

Ucho wewnętrzne u kręgowców składa się z dwóch elementów — błędnika kostnego (ślimaka, przedsionka i trzech kanałów półkolistych) oraz ukrytego w labiryncie kostnym błędnika błoniastego [1] [2]. To właśnie błędnik błoniasty odpowiada za zmysł słuchu (dzięki znajdującym się w przewodzie ślimakowym narządowi Cortiego) i zmysł równowagi (narządami równowagi są 3 przewody półkoliste, woreczek i łagiewka) [1].

• Jak odetkać ucho i czy bezpiecznie jest robienie tego samemu w domu?
• Zapalenie ucha środkowego u dzieci – objawy i leczenie
• Zatkane ucho od zatok – jak sobie z nim poradzić?

Choroba błędnika – niepokojące objawy

Jak manifestują się choroby błędnika? Objawy, które mogą świadczyć o zaburzeniach błędnika to np.: 

• ciężkie ataki zawrotów głowy, 
• nudności i wymioty, 
• szum uszny,
• upośledzenie słuchu,
• zaburzenia równowagi, 
• zmienne odczuwanie dźwięków.

W razie zaobserwowania tego typu symptomów należy zgłosić się do lekarza POZ, który skieruje do specjalisty zajmującego się chorobami uszu, krtani, nosa oraz gardła — otolaryngologa. Celem uzyskania skierowania od lekarza ogólnego można skorzystać z teleporady, następnie konieczna jest wizyta w gabinecie specjalistycznym. A gdy już zostanie odkryta przyczyna zaburzeń błędnika, lekarz zaproponuje odpowiednie leczenie. Jeśli stan zdrowia ulega poprawie, kolejne wizyty mogą się odbywać w formie zdalnej, pacjent może również korzystać z wygodnego rozwiązania, jakim jest e-recepta.

Jak diagnozuje się zaburzenia błędnika?

Zaburzenia błędnika są diagnozowane na podstawie danych uzyskanych podczas wywiadu z pacjentem, badania laryngologicznego oraz badań audiometrycznych. Istotne dla postawienia ostatecznego rozpoznania mogą być również badania obrazowe, np. tomografia komputerowa kości skroniowej lub rezonans magnetyczny, czasami może być konieczne również wykonania badania otoneurologicznego (badania układu równowagi) oraz konsultacja z innymi specjalistami, a nie tylko otolaryngologiem. 

Choroba błędnika – zapalenie błędnika

Jedną z najczęstszych chorób błędnika jest zapalenie błędnika. Co może doprowadzić do rozwoju tego zaburzenia błędnika? Przyczyny to np. niedoleczone zapalenie ucha środkowego i rozprzestrzenienie się zakażenia wirusowego (np. odry, świnki lub różyczki) lub (rzadziej) bakterii (np. Streptococcus pneumoniae lub Haemophilus influenzae) albo pierwotniaków (Toxoplasma gondii) [3]. Zapalenie błędnika może mieć też etiologię nieinfekcyjną i powstać w wyniku urazu [3]. Istotnym zagadnieniem jest również zapalenie błędnika a stres oraz choroby autoimmunologiczne — tego typu schorzenia także mogą się przyczyniać do rozwoju stanu zapalnego bez udziału czynnika infekcyjnego [3].

Jakie są charakterystyczne objawy tego zaburzenia błędnika? Jak rozpoznać zapalenie błędnika? Mogą na to wskazywać oznaki takie jak [3]: 

• nudności i/lub wymioty, 
• oczopląs, 
• zaburzenia równowagi, 
• zawroty głowy.

Natomiast brak w przebiegu tej choroby błędnika objawów typowych dla zakażenia, takich jak ból czy podwyższona temperatura ciała, chyba że zapalenie przejdzie głębiej. 

Choroba błędnika – choroba lokomocyjna

Schorzeniem związanym z błędnikiem jest również choroba lokomocyjna. Przyczyną mdłości oraz zawrotów głowy typowych dla tej choroby jest zaburzone odczuwanie ruchu ciała przez zmysł słuchu oraz równowagi i następnie przesyłanie mylących informacji do mózgu [4] [5]. Najczęstsze są tego typu zaburzenia błędnika u dzieci, objawy, które mogą na to wskazywać, to: [4] [5]: 

• blada skóra, 
• nadmierne pocenie się, 
• nudności i/lub wymioty,
• utrata apetytu,
• zawroty głowy, 
• zwiększona produkcja śliny.

Czy istnieje skuteczny lek na błędnik naturalnego pochodzenia? Na każdego pacjenta działają inne metody. Domowe sposoby, które mogą pomóc na chorobę lokomocyjną, to [4] [5] [6]: 

• łyk zimnej wody, 
• niekorzystanie w czasie podróży ze smartfona, tabletu ani laptopa,
• skupienie się na czymś innym, np. nieruchomym obiekcie w oddali, 
• słuchanie muzyki,
• unikanie bycia pasażerem podczas podróży,
• unikanie czytania podczas podróży,
• unikanie spożywania alkoholu przed podróżą, 
• zamknięcie oczu,
• zjedzenie słonej przekąski,
• zmiana pozycji ciała, 
• zwiększenie dostępu do świeżego powietrza, 
• żucie imbiru.

Natomiast jeśli choroba lokomocyjna daje silne objawy, utrudniające normalne funkcjonowanie lub też nie ustępuje, mimo zakończenia podróży, należy się skontaktować z lekarzem.

Choroba błędnika – choroba Meniere’a

Do zaburzeń błędnika zalicza się również choroba Meniere’a. Co to jest? Choroba błędnika jest dość rzadka, w jej przebiegu dochodzi do nadmiernego gromadzenia płynu w błędniku błoniastym [7]. Postępujące schorzenie może doprowadzić do ścieńczenia, a nawet rozerwania błędnika błoniastego i wylania się z niego endolimfy do pozostałych struktur w uchu wewnętrznym. Przypuszcza się, że jej przyczyną są po części czynniki genetyczne, a po części czynniki środowiskowe oraz choroby autoimmunologiczne [7]. Choroba Meniere’a może się rozwinąć u osób chorujących na boreliozę, kiłę lub otosklerozę, a także zakażonych wirusem cytomegalii, opryszczki lub wirusem Epsteina i Barr [7]. 

Charakterystyczne dla choroby Meniere’a i problemów z błędnikiem objawy to  [7]: 

• ataki zawrotów głowy, 
• ból głowy, 
• nadwrażliwość na dźwięki,
• oczopląs, 
• postępujący niedosłuch odbiorczy, 
• szumy uszne, 
• uczucie pełności w uchu, 
• zmienne odczuwanie dźwięków. 

Pierwsze objawy choroby błędnika są łagodne i mogą pozostać niezauważone. Dla schorzenia charakterystyczne są bowiem naprzemienne okresy zaostrzeń (manifestacja objawów chorobowych) i remisji (brak objawów). Gdy zaszło podejrzenie, że to choroba Meniere’a odpowiada za chory błędnik, domowe leczenie nie wystarczy. Nieleczone przez wiele lat schorzenie może bowiem doprowadzić do głębokiego niedosłuchu odbiorczego, a także stałego poczucia braku równowagi [7].

Choroba błędnika – otoskleroza

Ostatni przykład choroby błędnika to otoskleroza. Schorzenie dotyczy błędnika kostnego, powoduje ograniczenie ruchomości kosteczki słuchowej — strzemiączka i w konsekwencji — postępujące upośledzenie słuchu [8]. Przypuszcza się, że za jego rozwój odpowiadają częściowo czynniki genetyczne i środowiskowe, możliwy jest również wpływ zakażeń wirusowych. 

Jakie są objawy choroby błędnika w postaci otosklerozy? U chorego mogą wystąpić np. [8]: 

• narastający niedosłuch jednostronny lub obustronny, 
• szumy uszne, 
• zawroty głowy. 

W Polsce brak danych epidemiologicznych dotyczących tej choroby błędnika [8].

Leczenie chorób błędnika

Leczenie chorób błędnika zależy od rodzaju schorzenia zdiagnozowanego u pacjenta oraz jego przyczyny. 

Zapalenie błędnika — leczenie

W przypadku zapalenia błędnika zwykle wystarcza ambulatoryjne leczenie błędnika. Jak długo utrzymują się wtedy objawy? Zazwyczaj stan zapalny ustępuje po kilku dniach. Natomiast przy ciężkim przebiegu choroby konieczna może być hospitalizacja. Pacjent jest wtedy kierowany na zabieg mający na celu oczyszczenie ucha z ziarniny zapalnej, podawane są mu również leki przeciwwymiotne oraz, jeśli zaszło podejrzenie autoimmunologicznego zapalenia błędnika — glikokortykosteroidy [3]. Gdy podejrzewane jest zakażenie bakteryjne, wdrażana jest antybiotykoterapia, natomiast jeśli objawy nie ustępują mimo wdrożonego leczenia lub doszło do rozwoju powikłań, konieczna może być również rehabilitacja [3]. 

Lokomocyjna choroba błędnika — leczenie

Leczenie choroby lokomocyjnej opiera się o różnorodne metody. Ulgę choremu mogą przynieść [4] [5] [6]: 

• akupunktura, w tym w szczególności stymulacja punktu zlokalizowanego wzdłuż nadgarstka, pomiędzy ścięgnami,
• aromaterapia — np. wdychanie zapachu mięty pieprzowej,
• farmakologia — lekarz może zalecić stosowanie leków łagodzących objawy choroby lokomocyjnej, zawierających takie substancje czynne, jak np. dimenhydrynat, meklizyna czy skopolamina,
• suplementacja witaminy B6 (po uprzedniej konsultacji z lekarzem), 
• terapia biofeedback — reagowanie na wczesne oznaki nudności opanowanymi wcześniej ćwiczeniami oddechowymi i relaksacją.

Choroba Meniere’a — leczenie

Leczenie choroby błędnika Meniere’a opiera się na metodach farmakologicznych i operacyjnych. Pacjentowi mogą zostać przepisane leki o udowodnionej skuteczności — przeciw zawrotom głowy, moczopędne oraz poprawiające krążenie krwi w uchu wewnętrznym [7]. Jeśli zaszło podejrzenie choroby autoimmunologicznej, lekarz może zadecydować o podaniu glikokortykosteroidach, natomiast przy zakażeniu bakteryjnym przepisywany jest antybiotyk gentamycyna [7]. Jeśli chodzi o leczenie operacyjne, jest ono rozważane, gdy farmakologia nie przynosi żadnych efektów, lekarz może zadecydować np. o przecięciu nerwu, który przesyła mylne informacje do mózgu [7]. 

Otoskleroza — leczenie

Leczenie otosklerozy opiera się najczęściej na operacyjnej metodzie stapedotomii (zastąpieniu nieruchomego strzemiączka protezą) [8]. Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. Natomiast gdy pacjent ma przeciwwskazania do leczenia zabiegowego, wdrażany jest aparat słuchowy i/lub leczenie farmakologiczne przy pomocy fluorku sodu [8]. Czy choroba błędnika jest uleczalna? Niestety jak dotąd nie opracowano skutecznego leczenia przyczynowego otosklerozy.