Alkoholizm – objawy. Jak rozpoznać alkoholizm na różnych etapach?

Alkoholizm to nałóg, który oddziałuje bardzo negatywnie na zdrowie fizyczne i psychiczne. Niektórym z następstw nadużywania alkoholu da się zapobiec, pod warunkiem że zareaguje się odpowiednio wcześnie. Jakie są pierwsze objawy alkoholizmu? W jaki sposób rozwija się choroba alkoholowa? Podpowiadamy w artykule.

Pierwsze objawy alkoholizmu, czyli sygnały ostrzegawcze

Po czym poznać alkoholizm? Pierwsze objawy, które stanowią swego rodzaju sygnały ostrzegawcze to zdaniem wielu psychoterapeutów i lekarzy [1]: 

• Plamy na języku — o czym świadczą i jak je leczyć?
• Co może znaczyć biały nalot na języku?
• Bąble na języku przy gardle – przyczyny zmian na języku

• picie alkoholu, aby uniknąć kaca,
• przyjmowanie jednorazowo alkoholu etylowego w dawce większej niż 100 gramów (5 × 0,5 l piwa lub około 1 litra wina lub 300 ml mocniejszego alkoholu),
• spożywanie alkoholu w samotności, 
• spożywanie alkoholu w sytuacjach odczuwania smutku lub zmęczenia,
• szukanie okazji do napicia się alkoholu,
• systematyczne spożywanie napojów alkoholowych, 
• zaczynanie dnia od wypicia piwa,
• zaniedbywanie codziennych obowiązków z powodu alkoholu, 
• zaniki pamięci w związku z tym, co działo się po spożyciu alkoholu.

Jak rozwija się alkoholizm?

Symptomy choroby alkoholowej nie ujawniają się nagle, z dnia na dzień, lecz rozwijają się stopniowo i z czasem nasilają. Według Elvina Mortona Jellinka, lekarza należącego do Komitetu Ekspertów dla Spraw Alkoholizmu Światowej Organizacji Zdrowia oraz autora publikacji The disease concept of alcoholism z 1960 roku, wyróżniamy cztery razy alkoholizmu [2]: 

• wstępną – zwaną również prealkoholową
• ostrzegawczą (inaczej zwiastunową), 
• krytyczną (ostrą), 
• przewlekłą (chroniczną). 

Ostatni etap jest najbardziej niebezpieczny, ponieważ chory nie jest w stanie samodzielnie podjąć walki z alkoholizmem, mimo że kontynuowanie nadmiernego spożycia alkoholu może doprowadzić do jego śmierci. Zareagowanie na wczesnym etapie alkoholizmu jest kluczowe, aby uchronić się przed poważnymi następstwami tego nałogu. Na szczęście dzięki postępowi w medycynie można szybko umówić konsultację lekarską z możliwością skorzystania z bardzo wygodnego rozwiązania, jakim jest recepta online. W ramach opieki medycznej, prywatnej czy to na NFZ dostępne są również wizyty w gabinetach psychoterapeutycznych oraz psychologicznych, co jest istotne dla skuteczności leczenia konsekwencji alkoholizmu.

Alkoholizm – objawy fazy prealkoholowej

Jakie są objawy alkoholizmu w fazie wstępnej (prealkoholowej)? Na tym etapie przyszły alkoholik pije głównie podczas spotkań towarzyskich [3] [4]. Ponieważ spożycie napojów wysokoprocentowych daje korzyści w postaci większej pewności siebie, łatwiejszego nawiązywania kontaktów oraz dobrego samopoczucie, stopniowo zwiększa się częstotliwość sięgania po alkohol. Faza pierwsza może trwać nawet kilka lat, w tym czasie zwiększa się tolerancja organizmu na alkohol, zatem potrzebne są coraz większe dawki. 

Alkoholizm – objawy fazy ostrzegawczej

W fazie ostrzegawczej (zwiastunowej) można zaobserwować wczesne objawy alkoholizmu, takie jak [3] [4]: 

• inicjowanie szybszego tempa picia oraz wypijania większych ilości alkoholu w gronie znajomych, 
• picie alkoholu, aby uniknąć kaca, 
• początki picia w samotności, w ukryciu,
• szukanie okazji do picia, spotykanie się z bliskimi tylko po to, aby sięgnąć po alkohol,
• zaburzenia pamięci,
• zmiany zachowania po wypiciu alkoholu,
• znaczna poprawa samopoczucia po spożyciu alkoholu. 

Alkoholizm – objawy fazy krytycznej

Symptomy alkoholizmu, wskazujące na to, że zaczęła się faza krytyczna (ostra), można dostrzec w wyglądzie zewnętrznym osoby nadużywającej alkohol. Charakterystyczne objawy alkoholika to [3] [4]: 

• głębokie zmarszczki, 
• opuchnięta twarz, 
• szara skóra o niezdrowym odcieniu, 
• zaczerwienione oczy.

Natomiast jeśli chodzi o zachowanie, typowe dla uzależnienia alkoholowego objawy, wskazujące na fazę krytyczną to [3] [4]: 

• częste picie alkoholu, aby uniknąć kaca po spożywaniu alkoholu dnia poprzedniego,
• dotkliwe objawy odstawienia alkoholu (tzw. zespół abstynencyjny): bóle głowy, drgawki, drżenia mięśniowe, majaczenie alkoholowe (delirium), omamy, uczucie niepokoju oraz zawroty głowy [5], 
• przewaga okresów upojenia nad chwilami trzeźwości,
• silny głód alkoholowy.

Typowe zachowania alkoholika to także: gromadzenie zapasów alkoholu w domu, składanie przyrzeczenia abstynencji i następnie łamanie go, zaniedbywanie relacji, dotychczasowych zainteresowań, wyglądu oraz obowiązków zawodowych i domowych na rzecz alkoholu [3] [4]. W krytycznej fazie alkoholizmu może również wystąpić zatrucie alkoholowe. Objawy charakterystyczne dla tego stanu zależą od ilości spożytego alkoholu, płci, wieku, masy ciała oraz ogólnego stanu zdrowia alkoholika [6]. W ciężkich przypadkach, gdy mają miejsce: wymioty po alkoholu, obniżenie temperatury ciała, zaburzenia świadomości, zaburzenia oddychania i rytmu serca, konieczna jest natychmiastowa pomoc medyczna.

Alkoholizm – objawy fazy przewlekłej

Jeśli chodzi o objawy alkoholizmu typowe dla fazy przewlekłej (chronicznej), należy do nich [3] [4]: 

• brak poczucia wstydu, wyrzutów sumienia oraz zahamowań, 
• epizody depresyjne, 
• napady drgawkowe, 
• picie alkoholu praktycznie bez przerwy, w kilkunastodniowych ciągach,
• pogłębiające się problemy finansowe, utrata pracy,
• problemy z pamięcią,
• przewlekła psychoza alkoholowa,
• spadek tolerancji organizmu na alkohol, co skutkuje upijaniem się nawet małymi porcjami napojów alkoholowych, 
• stany lękowe,
• zaburzenia snu, 
• zaburzenia świadomości, 
• zaniedbanie relacji z bliskimi.

W fazie przewlekłej choroby alkoholowej objawy fizyczne, związane z uszkodzeniami różnych narządów również dają o sobie znać. Piszemy o nich więcej w dalszej części artykułu. Etap chroniczny jest bardzo niebezpieczny, ponieważ jeśli alkoholik nie zaprzestanie sięgania po alkohol, może to doprowadzić do całkowitego wyniszczenia organizmu i jego śmierci. 

Fizyczne objawy choroby alkoholowej

Pogłębiający się alkoholizm może doprowadzić do całkowitego wyniszczenia różnych struktur organizmu. Fizyczne objawy choroby alkoholowej to nie tylko dolegliwości gastryczne, drżenie mięśni czy nadciśnienie tętnicze, ale także [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13]: 

• anemia — inaczej niedokrwistość — stan ten polega na zmniejszeniu stężenia hemoglobiny w organizmie wskutek niedoborów żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego. W efekcie mogą wystąpić różnorodne objawy ogólnoustrojowe, takie jak: duszności, osłabienie, upośledzenie koncentracji czy zmęczenie. Anemię można zwalczyć poprzez zaprzestanie spożywania alkoholu oraz uzupełnienie niedoborów witaminowych i składników mineralnych,   
• choroba niedokrwienna serca (inaczej choroba wieńcowa) — schorzenie to może poskutkować niedokrwieniem mięśnia sercowego i dawać objawy w postaci dławicy piersiowej (w postacie przewlekłej) lub zawału serca (w postaci ostrej),
• choroba wrzodowa — nadużywanie alkoholu prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej żołądka, skutkuje również zwiększoną produkcją kwasu solnego, co dodatkowo uszkadza narząd,
• dolegliwości ze strony wątroby — o ile stłuszczenie wątroby jest w pewnym stopniu odwracalne, o tyle alkoholowe zapalenie wątroby oraz marskość wątroby to stany postępujące, nieodwracalne i nieuleczalne, które mogą doprowadzić do niewydolności narządu i śmierci),
• kardiomiopatia alkoholowa — postępująca choroba mięśnia sercowego może prowadzić do zaburzenia jego czynności i niewydolności serca, 
• krwawienia z przewodu pokarmowego — wymiotowanie po alkoholu krwią może świadczyć o uszkodzeniu żołądka, pęknięciu żylaków w obrębie układu pokarmowego, podłużnym pęknięciu błony śluzowej przełyku (zespół Mallory’ego Weisa) lub nawet perforacji,
• niedowłady i porażenia — alkohol jest toksyczny dla komórek układu nerwowego i jego spożywanie w nadmiarze może prowadzić do poważnych uszkodzeń w ich obrębie,
• osłabienie siły mięśniowej — długotrwałe nadużywanie alkoholu może prowadzić do postępujących uszkodzeń w obrębie układu mięśniowego, a finalnie — nawet ich zaniku,
• padaczka alkoholowa — objawy alkoholizmu w postaci napadów padaczkowych mogą być bardzo niebezpieczne, ponieważ prowadzą one do uszkodzenia komórek mózgu, mogą również poskutkować niebezpiecznymi upadkami i urazami,
• polineuropatia (uszkodzenie nerwów obwodowych) i w rezultacie zaburzenie funkcji czuciowych, ruchowych i autonomicznych, 
• problemy związane z układem rozrodczym — upośledzenie płodności, zaburzenia erekcji, impotencja, zmniejszone libido,
• większa podatność kości na złamania,
• większa podatność na różnego rodzaju infekcje oraz choroby zakaźne, które nie występują u zdrowych ludzi (np. choroby autoimmunologiczne, gruźlica, sepsa, wirusowe zapalenie wątroby),
• zaburzenia równowagi wskutek zaniku robaka móżdżku,
• zaburzenia rytmu serca,
• zaburzenia widzenia, a nawet ślepota,
• zapalenie trzustki, w tym również mogące poskutkować niewydolnością wielonarządową i śmiercią, 
• żylaki przełyku, żylaki odbytu.

Alkoholizm zwiększa również ryzyko wystąpienia [9] [10] [12]: 

• choroby nowotworowej w obrębie języka, krtani, gardła, przełyku, żołądka, wątroby, jelit, trzustki, odbytnicy, piersi),
• osteopenii (zmniejszenie gęstości kości) oraz osteoporozy (patologiczne zredukowanie masy kości i zwiększenie ich podatności na złamania, nawet przy niewielkich urazach), 
• udaru mózgu (obumarcie części mózgu wskutek zatrzymania dopływu krwi do tkanki mózgowej może mieć bardzo poważne następstwa, w zależności od tego, jaki obszar mózgu został uszkodzony. Szybka reakcja i przewiezienie do szpitala może uchronić udarowca przed niepełnosprawnością, a nawet ocalić jego życie), 
• zawału serca (niedokrwienie serca skutkuje martwicą narządu, stan ten zagraża życiu i wymaga natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego). 

Psychiczne objawy choroby alkoholowej

Jeśli chodzi o psychiczne symptomy alkoholizmu, u osób nadużywających alkohol mogą się rozwinąć [1] [13] [14]: 

• encefalopatia Wernickego (ostry zespół objawów neurologicznych, takich jak ataksja, oczopląs, porażenie nerwów okoruchowych czy zaburzenia świadomości, związany z niedoborem witaminy B1),
• otępienie alkoholowe (postępujące lub przewlekłe zaburzenie pamięci), 
• poczucie beznadziejności, a nawet myśli samobójcze,
• postępujące pogorszenie sprawności intelektualnej, 
• psychoza alkoholowa (ostra psychoza alkoholowa pojawia się w okresach przerwy od spożycia alkoholu, objawia się stanami lękowymi, drżeniem ciała, bezsennością, a także omamami, atakami padaczki, zaburzeniami serca, natomiast przewlekła psychoza alkoholowa daje objawy podobne do schizofrenii — alkoholik może mieć omamy słuchowe, halucynacje oraz urojenia, 
• psychoza Korsakowa — ten rodzaj psychozy jest związany, podobnie jak encefalopatia Wernickego, z niedoborem witaminy B1. Charakterystyczne objawy to: zaburzenia widzenia, problemu z utrzymaniem prawidłowej postawy ciała, zaburzenia czucia, niezborność ruchów, zaburzenia rytmu dobowego oraz splątanie,
• stany depresyjne i zaburzenia lękowe,
• utrata zdolności do logicznego myślenia,
• zaburzenia funkcji poznawczych, 
• zaburzenia zachowania oraz zmiany charakteru (w tym również zachowania impulsywne, chwiejność emocjonalna i agresja wobec otoczenia),
• zaniki pamięci, 
• zmiana postrzegania własnej osoby.

Dlaczego nie powinniśmy bagatelizować problemu alkoholizmu?

Uzależnienie alkoholowe może się rozwinąć u każdego, bez względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania czy status społeczny. Ponieważ długotrwałe nadużywanie alkoholu może doprowadzić do całkowitego i nieodwracalnego wyniszczenia organizmu (w tym również prowadzącego do śmierci), a także ze względu na destrukcyjny wpływ alkoholizmu na inne sfery życia alkoholika (np. kłopoty z prawem lub krzywdzenie członków rodziny), nie należy bagatelizować pierwszych objawów alkoholizmu u bliskich osób. Warto podjąć próby zgłoszenia takiej osoby do odpowiedniego ośrodka terapeutycznego, zajmującego się odwykami alkoholowymi, a także uświadomienia jej problemu, w obliczu którego się znajduje, zanim będzie za późno.