Przyczyny i objawy wrzodów dwunastnicy. Dieta i domowe sposoby na łagodzenie objawów

Wrzody dwunastnicy są ubytkami w błonie śluzowej tego narządu, który dochodzi nawet do warstwy mięśniowej. Najczęściej objawiają się one krwawieniem i bólem, jednak może wystąpić również przedziurawienie narządu. Za powstawanie wrzodów odpowiedzialne mogą być różne czynniki, w tym stres, niewłaściwe odżywianie czy nadużywanie alkoholu. Najczęściej jednak są one wywołane działaniem bakterii Helicobacter pylori. Co warto wiedzieć o wrzodach dwunastnicy?

Jak rozpoznać wrzody dwunastnicy?

Najczęściej wrzody pojawiają się w żołądku, jednak mogą być zlokalizowane również w dwunastnicy. Jest to początkowa część jelita cienkiego, która znajduje się tuż za żołądkiem. Pierwszym ze znaków ostrzegawczych jest palący ból w nadbrzuszu. Ból jednak nie zawsze musi się pojawić. Z pewnością szczególną uwagę należy zwrócić na powracającą zgagę, wczesne uczucie pełności po posiłku oraz nudności.

• Pęknięty wrzód — przyczyny perforacji wrzodu żołądka
• Wrzody przełyku – jak je rozpoznać i jak leczyć?
• Wrzody na ciele – skąd się biorą? Przyczyny, leczenie i objawy

Wrzody są ubytkami w ścianie przewodu pokarmowego. Z reguły otoczone są naciekiem zapalnym i sięgają do głębszych warstw ściany (poza błonę śluzową). Ich rozwój i ewentualne rozrastanie uzależnione są m.in. od aktywności kwasowo-peptydowej soku żołądkowego. Wielkość, jaką mogą osiągać, jest zróżnicowana – od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów średnicy. Ponadto mogą być głębokie na kilka-kilkanaście milimetrów.

Nawracające wrzody trawienne w dwunastnicy lub żołądku świadczą o chorobie wrzodowej. Najczęściej podejrzewa się ją u osób uskarżających się na niestrawność, które stosują niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub u których wykryto zakażenie bakterią Helicobacter pylori. W celu postawienia ostatecznej diagnozy konieczne jest wykonanie gastroskopii (badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego). W niektórych przypadkach lekarz zleca pobranie tkanki do badania histopatologicznego. Zaniepokoić powinna również bolesność punktowa w okolicy pępka.

Niegdyś jedną z popularniejszych metod diagnostycznych owrzodzenia dwunastnicy było radiologiczne badanie kontrastowe górnego odcinka przewodu pokarmowego (RTG jamy brzusznej). Aktualnie jest ono wykonywane niezwykle rzadko.

Zakażenie bakterią Helicobacter pylori można wykryć m.in. po wykonaniu testu ureazowego, badania kału lub badania serologicznego krwi. Wykrycie obecności bakterii nie jest jednak jednoznaczne z występowaniem wrzodów – konieczna jest dalsza diagnostyka. Najczęściej jednak rozpoczyna się ona od wykluczenia innych przyczyn bólów brzucha (np. chorób wątroby, trzustki, układu moczowego).

Szacuje się, że nawet połowa populacji może być zakażona bakterią Helicobacter pylori. Leczenia wymaga jedynie 10-20 proc. osób zakażonych. W Polsce choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy dotyka ok. 4-6 proc. populacji.

Wrzody dwunastnicy – przyczyny

Przyczyny wrzodów – zarówno żołądka, jak i dwunastnicy – mogą być różne. Wśród najczęściej wymienianych są:

•       zakażenie bakterią Helicobacter pylori (odpowiada za ok. 90 proc. wrzodów dwunastnicy),
•       stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), np. aspiryny, diklofenaku, ibuprofenu, ketoprofenu, naproksenu i innych leków z tej grupy,
•       stosowanie glikokortykosteroidów (GKS) w połączeniu z NLPZ,
•       przyjmowanie leków przeciwreumatycznych,
•       niektóre leki stosowane podczas chemioterapii,
•       selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI),
•       inne leki, w tym zawierające: chlorek potasu, bisfosfoniany oraz mykofenolan mofetylu,
•       nadkwasota (nadmiar kwasów żołądkowych, głównie kwasu solnego o silnych właściwościach żrących),
•       ciężkie wypadki,
•       niektóre operacje,
•       leczenie na oddziale intensywnej terapii,
•       chemioterapia,
•       radioterapia,
•       zespół Zollingera-Ellisona,
•       choroba Leśniowskiego-Crohna,
•       długotrwały stres,
•       depresja,
•       zespół stresu pourazowego,
•       niektóre nowotwory,
•       nadużywanie alkoholu,
•       palenie papierosów,
•       nieregularne odżywianie,
•       niewłaściwa dieta,
•       czynniki genetyczne (u połowy osób chorujących wrzody żołądka lub dwunastnicy występują rodzinnie),
•       pewnym czynnikiem ryzyka jest również grupa krwi 0.

Za najczęstszą przyczynę powstawania wrzodów określa się zakażenie bakterią Helicobacter pylori oraz przyjmowanie leków niesteroidowych. Pozostałe czynniki uważane za odpowiedzialne za rozwój schorzenia są mniej powszechne.

Choroba wrzodowa może rozwinąć się w każdym wieku. Najczęściej jednak pomiędzy 25 a 55. rokiem życia.

Choroba wrzodowa dwunastnicy – objawy

Początkowo choroba wrzodowa może nie dawać żadnych objawów. Taki stan rzeczy obserwowany jest u ok. 70 proc. chorych. Niemniej jednak najczęściej występujące symptomy wrzodów dwunastnicy to:

•       ból w nadbrzuszu (zarówno na czczo, jak i po jedzeniu), który łagodnieje po zażyciu leków zobojętniających kwas solny, zazwyczaj ma charakter piekący,
•       ból może nasilać się po zjedzeniu potraw ostro przyprawionych oraz kwaśnych, czasami po spożyciu rosołu, wypiciu mocnej kawy czy czarnej herbaty,
•       ból może mieć charakter ssący, przypominający głodowy (w środku nocy, nad ranem),
•       ból powiązany z chorobą wrzodową nie uniemożliwia – w porównaniu do bólu towarzyszącego kolce żółciowej – normalnego funkcjonowania,
•       gdy wrzód pęknie, ból jest silny, kłujący, porównywalny do dźgnięcia nożem,
•       wczesne uczucie sytości, uczucie pełności brzucha,
•       niestrawność,
•       zaburzenia połykania,
•       wzdęcia,
•       uporczywe odbijanie się,
•       czkawka,
•       zaparcia,
•       nudności,
•       refluks żołądkowo-przełykowy,
•       zgaga,
•       nagła utrata masy ciała,
•       brak apetytu,
•       wymioty (głównie z jasnoczerwoną lub ciemnobrązową krwią bądź treścią przypominającą fusy z kawy),
•       krwotok (a także krew w stolcu, czarny stolec),
•       perforacja ściany przewodu pokarmowego.

Wystąpienie powyższych objawów jest sygnałem, aby udać się na wizytę lekarską. Nieleczone owrzodzenie dwunastnicy może prowadzić do nieprzyjemnych powikłań – o tym w dalszej części artykułu. Nasilenie choroby wrzodowej następuje głównie jesienią i wiosną. To właśnie w tych okresach bakterie Helicobacter pylori charakteryzują się wzmożoną aktywnością.

Czy zawsze występuje ból przy wrzodach dwunastnicy?

Ból jest najczęstszym objawem choroby wrzodowej. Może pojawić się zarówno w przypadku wrzodów żołądka, jak i dwunastnicy. Szacuje się, że ok. 80 proc. pacjentów z tym schorzeniem zgłasza dolegliwości bólowe. Mogą one promieniować od nadbrzusza do pleców.

Ból przy wrzodach dwunastnicy może, lecz nie musi występować. Często wiąże się z rozwojem choroby i w pierwotnej jej fazie nie jest typowym objawem. U niezdiagnozowanych pacjentów dolegliwości bólowe mogą utrzymywać się przez kilka tygodni, po których nastąpią tygodnie lub nawet miesiące przerwy.

Wrzody na dwunastnicy – możliwe powikłania

Nieleczone wrzody na dwunastnicy mogą powodować uciążliwe powikłania. Wśród możliwych komplikacji wymienić należy:

•       krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego (smoliste stolce, krwiste i fusowate wymioty),
•       niedrożność ujścia żołądka – zwężenie odźwiernika, który łączy żołądek z dwunastnicą, co skutkuje zaleganiem treści żołądkowej,
•       perforacja, czyli przedziurawienie narządu,
•       przetoka, czyli patologiczne połączenie dwóch narządów,
•       zapalenie otrzewnej, któremu towarzyszy m.in. gorączka, silny ból brzucha i wymioty,
•       zmiany bliznowate,
•       zasadowica,
•       hipokaliemia,
•       nieleczone wrzody mogą przekształcić się w zmiany nowotworowe.

Powikłania choroby wrzodowej mogą być naprawdę poważne – czasem zagrażają życiu. Przewlekłe krwawienie może skutkować niedokrwistością.

Wrzody dwunastnicy – jak leczyć domowymi sposobami?

Przebieg choroby wrzodowej można nieco złagodzić domowymi sposobami. Zaleca się picie dużo ciepłych, jednak nie gorących napojów. Sprawdzi się m.in. słaba herbata, zielona herbata, zioła, płyny nawadniające oraz przegotowana woda. Pić powinno się przed jedzeniem i unikać picia tuż po spożyciu posiłku.

Należy jeść małe porcje – 6-10 razy dziennie (co 2-3 godziny). Posiłki powinny być lekkie. Pacjentom zaleca unikanie objadania się, aby nie przeciążyć układu pokarmowego. Dania powinny być miękkie, aby nie podrażniały błony śluzowej żołądka. Dzięki temu narząd nie będzie zmuszony do wzmożonej produkcji soku żołądkowego. Wśród polecanych pozycji w jadłospisie warto uwzględnić m.in. puree ziemniaczane, puree ziemniaczano-warzywne, gotowaną cielęcinę, przecierane zupy gotowane na wywarach warzywnych, czerstwe ciasto drożdżowe oraz galaretki owocowe. Potrawy na wrzody powinny być delikatne, bez stosowania ostrych, wyrazistych przypraw. Bez większych ograniczeń można spożywać nabiał (m.in. twarogi, jogurty, kefiry, maślanki). Należy zrezygnować z palenia papierosów i picia alkoholu.

Dodatkowym domowym wsparciem będą kuracje ziołowe. W razie napadów bólowych można stosować ciepłe okłady z borowiny i siemienia lnianego. Niektórzy polecają również picie soku ze świeżego ziemniaka, ponieważ zawarte w nim substancje atropinowe wykazują działanie rozkurczowe. Drogocenne właściwości ma korzeń lukrecji – można przyjmować go w postaci naparów, syropów lub pastylek. Niektórym pomaga picie soku ze świeżej białej kapusty. Zawiera on gefarnat wchodzący w skład wielu leków przeciwwrzodowych. Należy pamiętać także o rumianku. Systematycznie pity napar z 2-3 torebek skutecznie łagodzi objawy choroby wrzodowej. Pozytywne opinie zbierają pączki róży.

Nie da się całkowicie wyleczyć wrzodów na dwunastnicy za pomocą domowych sposobów. Konieczne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego, a w skrajnych przypadkach niezbędna jest interwencja chirurgiczna.

Choroba wrzodowa dwunastnicy – leczenie farmakologiczne

E-recepta na leki przeciwwrzodowe to sposób na szybką i skuteczną walkę z objawami choroby wrzodowej. Tylko preparaty przepisane przez lekarza wykazują adekwatne działanie. Zazwyczaj przepisywane są leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego (np. famotydyna), a także zwalczające bakterie Helicobacter pylori. Obecnie większość wrzodów dwunastnicy (oraz żołądka) można leczyć farmakologicznie. Lekarz dodatkowo może zapisać leki witaminowo-mineralne, które należy zażywać w przypadku utrzymywania rygorystycznej diety. Nie powinno się przyjmować preparatów musujących.

Specjaliści zalecają różne schematy leczenia wrzodów na dwunastnicy. Często wykorzystywana jest tzw. terapia trójlekowa, która polega na podaniu pacjentowi:

•       inhibitora pompy protonowej (IPP) – (esomeprazolu, lanzoprazolu, omeprazolu, pantoprazolu),
•       antybiotyku (amoksycyliny, lewofloksacyny lub klarytromycyny),
•       pochodnej nitroimidazolu (metronidazol lub tynidazol).

Tygodniowa kuracja pomaga zwalczyć wrzody nawet w 90 proc. przypadków. Przez kolejne 7-14 dni najczęściej należy przyjmować jeszcze inhibitor pompy protonowej. Kurację należy przeprowadzić do końca zgodnie ze wskazaniami specjalisty prowadzącego leczenie.

Pewną popularnością cieszy się również tzw. terapia poczwórna. Składają się na nią:

•       inhibitor pompy protonowej (IPP) – (esomeprazol, lanzoprazol, omeprazol, pantoprazol),
•       cytrynian bizmutu,
•       dwa antybiotyki – najczęściej metronidazol i tetracyklina.

Takie leczenie zazwyczaj polega na przyjmowaniu preparatów przez 2 tygodnie. Antybiotyki dostępne są wyłącznie na receptę. Niektóre inhibitory pompy protonowej można nabyć bez recepty.

Lekarze zalecają również zaprzestanie stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Tymczasową ulgę mogą przynieść preparaty dostępne bez recepty – leki zobojętniające sok żołądkowy. Z reguły zawierają one glin, wapń, magnez czy kwas alginowy.

Usunięcie bakterii Helicobacter pylori zmniejsza nawet 15-krotnie prawdopodobieństwo nawrotu choroby wrzodowej. Jeżeli pojawią się powikłania schorzenia, konieczna może okazać się interwencja chirurgiczna.

Jak wspomagać leczenie wrzodów? Zalecenia

Wybór sposobu leczenia wrzodów dwunastnicy, a także sam czas terapii uzależniony jest od etiologii choroby i lokalizacji wrzodów. W przypadku zakażenia bakterią Helicobacter pylori po minimum czterech tygodniach od zakończenia leczenia konieczne jest wykonanie testów potwierdzających wyleczenie.

Wspomaganie leczenia to eliminowanie czynników, które mogą spowodować nawrót schorzenia. Należy także podjąć terapię chorób współistniejących oraz zmienić nieprawidłowe nawyki żywnościowe. Wskazane jest m.in. regularne spożywanie posiłków.

Osoby palące papierosy oraz spożywające alkohol powinny ograniczyć użytki. Ponadto zaleca się unikanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. W razie konieczności można zastosować paracetamol.

Dieta wspomagająca leczenie wrzodów dwunastnicy to unikanie takich potraw jak: pieczywo żytnie, pieczywo razowe, zupy na tłustych wywarach, grzyby, paszteciki, smażone ryby, sery żółte, gotowe sosy do potraw, margaryna, smalec, słonina, warzywa kapustne, rośliny strączkowe, pierogi, naleśniki, chrzan, ocet, musztarda, pikle, marynaty warzywne, marmolada, nadziewana czekolada, napoje gazowane, mocna kawa i mocna herbata.

W przypadku wrzodów dwunastnicy warto zwolnić tempo, odprężyć się i zrelaksować. Można również zdecydować się na nieintensywne ćwiczenia fizyczne oraz jogę.

Operacyjne leczenie owrzodzenia dwunastnicy – kiedy jest konieczne?

Leczenie operacyjne jest ostatecznością. Interwencja chirurgiczna stosowana jest bardzo rzadko. Najczęściej, gdy występują powikłania choroby wrzodowej (np. krwotok, perforacja, zwężenie odźwiernika). Wskazaniem do leczenia operacyjnego jest brak pożądanej odpowiedzi na terapię farmakologiczną.

Warto pamiętać o tym, że leczenie operacyjne nie eliminuje prawdopodobieństwa nawrotu choroby wrzodowej. Ponadto interwencja chirurgiczna może wiązać się z pewnymi powikłaniami.

Jak długo leczy się wrzody dwunastnicy?

Wrzody na dwunastnicy można wyleczyć. Terapia najczęściej jest jednak długotrwała. Sama antybiotykoterapia może trwać od tygodnia do nawet kilku tygodni. Czasami w trakcie leczenia lekarz podejmuje decyzję o zmianie schematu z uwagi na niewystarczające efekty podawanych leków.

Choroba wrzodowa dwunastnicy – jej objawy oraz przyczyny mogą być różne, jednak istotne jest jak najszybsze podjęcie leczenia. Zmniejszy to ryzyko ewentualnych powikłań. Ważna jest także zmiana nawyków żywieniowych oraz zachowanie odpowiedniej diety. Leczenie operacyjne jest ostatecznością, większość przypadków można wyleczyć dzięki środkom farmakologicznym na receptę.