Torbiel na jajniku – kiedy jest groźna?

Torbiel na jajniku to dość powszechny problem kobiecy. Torbiele to częsta i nieszkodliwa przypadłość w czasie ciąży [1]. Dopiero te torbiele, które nadal rosną, są niebezpieczne, ponieważ mogą pękać lub powodować inne problemy zdrowotne. Statystyki pokazują, że u nawet 8% kobiet w wieku przedmenopauzalnym występują duże torbiele wymagające leczenia [2]. Dlaczego powstają? Na czym polega ich diagnostyka i leczenie? Podpowiadamy. 

Czym jest torbiel (cysta)?

Co to są torbiele? Mianem tym określa się kuliste worki otoczone ścianą, wypełnione płynem, które występują pojedynczo lub mnogo, w różnych miejscach w ciele [3] [4]. Przykładowo, torbiele na jajniku, tak częste u kobiet, powstają na powierzchni żeńskich wewnętrznych narządów rozrodczych – jajników. Czym różnią się torbiel a cysta? To jedno i to samo – pojęć tych używa się naprzemiennie [4]. 

• Zespół policystycznych jajników – wszystko, co warto wiedzieć o PCOS.
• Guzy jajnika – objawy. Rokowania i diagnostyka raka jajnika
• Leczenie PCOS — jaką terapię oraz leki zastosować?

Przyczyny powstawaniu torbieli 

Dlaczego powstają torbiele na jajnikach? Najczęstsze przyczyny to [3] [4]:

• ciąża – torbiele są często wykrywane przypadkowo, podczas rutynowych badań ginekologicznych przeprowadzanych u pacjentek w ciąży, 
• ciężkie infekcje miednicy,
• endometrioza,
• przyjmowanie niektórych leków na płodność,
• urazy mechaniczne,
• zaburzenia hormonalne. 

Objawy torbieli – czy dają o sobie znać?

Niektóre rodzaje torbieli mogą się przyczynić do problemów z zajściem w ciążę [4]. Z tego powodu objawów torbieli jajnika nie należy bagatelizować. Na szczęście obecnie dostęp do lekarzy różnych specjalności jest bardzo dobry, dzięki czemu tego typu zmiany są identyfikowane bardzo szybko. Co więcej, kobieta, która zauważyła u siebie niepokojące oznaki, nie musi każdorazowo stawiać się osobiście u lekarza ginekologa. Wstępnej porady można zasięgnąć podczas telekonsultacji, możliwe jest także szybkie uzyskanie recepty online na dany lek i zrealizowanie jej w dowolnej aptece. 

Jak wygląda torbiel na jajniku? Jakie daje objawy? Zwykle torbiele są małe, bezbolesne i nie dają żadnych widocznych symptomów [5] [6]. Objawy przy torbieli jajnika zaczynają się pojawiać dopiero wtedy, gdy cysta rośnie – wtedy może ona powodować [4] [6]: 

• dyskomfort w podbrzuszu, 
• nieregularne krwawienia (wskutek zaburzonego cyklu miesiączkowego),
• nudności i wymioty,
• osłabienie,
• plamienia międzymiesiączkowe, 
• tkliwość piersi,
• wzdęcia lub obrzęk brzucha,
• ucisk na pęcherz i co za tym idzie – potrzeba częstego oddawania moczu. 

Czy torbiel jajnika boli? Tak, jeśli rozwinęła się duża torbiel na jajniku, skutki to liczne nieprzyjemne dolegliwości, takie jak np. bolesne wypróżnienia, kłujący i niejednostajny ból podbrzusza czy też dyskomfort podczas stosunku seksualnego [4] [6]. Bardzo bolesne może być także pęknięcie torbieli i wylanie jej zawartości, co skutkuje stanem zapalnym. Taki objaw, zwany potocznie „ostrym brzuchem” stanowi wskazanie do niezwłocznej wizyty u lekarza. 

Diagnostyka torbieli – jakie badania należy wykonać, aby je zdiagnozować?

Torbielowatość jajników jest zazwyczaj wykrywana przypadkowo, podczas wizyty w gabinecie ginekologicznym i rutynowego przezpochwowego badania ultrasonograficznego [4]. Podczas USG lekarz może nie tylko zidentyfikować zmianę, ale także ją zmierzyć oraz określić jej kształt i zawartość. 

Inne badania pomocne w diagnostyce torbieli na jajnikach to [4] [6]: 

• badanie USG Doppler – ocena stanu tętnic i żył pozwala sprawdzić, gdzie krew płynie wolniej lub szybciej, a także, w których miejscach dochodzi do cofania krwi. Dzięki temu lekarz może wstępnie orzec, czy cysta wymaga leczenia, 
• badania laboratoryjne krwi – test ROMA oraz pomiar stężenia Ca-125 – algorytm oceny ryzyka obecności raka nabłonkowego jajnika oraz prawdopodobieństwa, że zmiana ma charakter złośliwy, pomaga wykluczyć raka jajnika, 
• badania obrazowe – rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (TK) miednicy – są one zlecane, gdy kolejne kontrolne USG (wykonywane zwykle pomiędzy 5-7 dniem cyklu menstruacyjnego) wykazało brak poprawy stanu zdrowia lub powiększenie torbieli,
• test ciążowy – lekarz może zlecić to badanie, aby upewnić się, że cysty nie wynikają z ciąży, 
• testy hormonalne – dzięki nim można zidentyfikować przyczyny torbieli takie jak np. nadmiar estrogenu lub progesteronu. Dominacja tych hormonów wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia cyst na jajnikach. 

Cysty – leczenie

Leczenie torbieli zależy od wieku pacjentki, rozmiaru zmian, ich liczby, a także tego, czy powodują one jakieś dolegliwości [4]. Cysty o niewielkich wymiarach zwykle nie wymagają leczenia i ustępują samoistnie w ciągu kilku dni [3]. Większe, liczne, objawowe, a także uporczywie nawracające torbiele mogą wymagać włączenia hormonalnej antykoncepcji (przyjmowanie tabletek hormonalnych przez kilka cykli hamuje powstawanie torbieli czynnościowych i endometrialnych, a nawet przyczynia się do ich wchłonięcia). Gdy mimo wdrożonego leczenia cysta nadal nie wykazuje tendencji do zmniejszania się, lekarz kwalifikuje pacjentkę do leczenia operacyjnego – w zależności od wskazań może być konieczne usunięcie samych torbieli metodą laparoskopową, wykonanie laparotomii lub, w krytycznych przypadkach, usunięcie chirurgiczne całego narządu rodnego [6]. 

Jakiego rodzaju torbiele najczęściej występują u kobiet?

Torbiele występujące u kobiet dzieli się na [4] [5]: 

• torbiele ciałka żółtego – ten typ cysty dotyczy głównie kobiet w okresie rozrodczym, do powstania torbieli dochodzi w nieprawidłowego zanikania ciałka żółtego. Torbiele ciałka żółtego są niegroźne, pod warunkiem, że mają niewielki rozmiar. Najczęściej nie dają one żadnych objawów, w związku z czym kobieta nawet nie wie, że ma cysty w jajnikach, 
• cystadenomy – tego typu torbiele rozwijają się z komórek, które pokrywają zewnętrzną część jajnika. Nie rosną one w środku jajnika, lecz są do niego przyczepione. Cystadenoma może mieć charakter złośliwy – wtedy jest nazywana gruczolakorakiem,
• torbiele czekoladowe (inaczej endometriaki) – tego typu torbiele, z charakterystyczną ciemnobrunatną treścią, pojawiają się w przebiegu endometriozy. Ta trudna do wyleczenia choroba narządów płciowych charakteryzuje się obecnością komórek błony śluzowej trzonu macicy poza jamą macicy i w rezultacie, przewlekłym stanem zapalnym. Stanowi ona jedną z częstszych przyczyn hospitalizacji na oddziałach ginekologicznych, jest także drugą (tuż po mięśniakach) przyczyną chirurgicznego usunięcia macicy. Jak dotąd nie ustalono przyczyny endometriozy [7],
• torbiele dermoidalne (inaczej potworniaki lub torbiele skórzaste) – to rodzaj łagodnej zmiany nowotworowej, która wywodzi się ze struktur zarodkowych i może zawierać elementy, takie jak skóra, włosy, a nawet zęby,
• torbiele krwotoczne – do powstania cyst wypełnionych krwią dochodzi w okresie okołoowulacyjnym,  najczęściej są one bezobjawowe i nie wymagają leczenia, zdarza się jednak także, że torbiele krwotoczne są na tyle bolesne, że skłaniają one do natychmiastowej wizyty u lekarza [8],
• torbiele proste (inaczej pęcherzykowe, czynnościowe, surowicze, retencyjne lub funkcjonalne) – takie cysty zwykle powstają w wyniku zaburzeń równowagi hormonalnej, nie wymagają one leczenia i znikają samoistnie, 
• torbiele nietypowe, złożone – ten typ cyst nie znika samoistnie, może być rakowy, wielokomorowy i urastać do olbrzymich rozmiarów, powodując liczne dolegliwości zdrowotne. 

Dodatkowo u pacjentki może wystąpić zespół policystycznych jajników (PCOS) – jest to stan, polegający na tym, że w jajnikach pojawia się wiele małych, lecz łagodnych torbieli jajników. Zaburzenie występuje przede wszystkim u kobiet będących w wieku rozrodczym, mechanizm jego powstawania jest złożony – przyczyną są zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i czynniki środowiskowe oraz związane z endokrynologią i metabolizmem [9]. Kobiety chorujące na PCOS mają  liczne cykle bezowulacyjne, ich cechą charakterystyczną jest także nadprodukcja męskich hormonów płciowych – androgenów.

Torbiele na jajnikach – o czym mogą świadczyć?

Co oznacza torbiel na jajniku? Czy torbiele na jajnikach są groźne? Zwykle zmiany te ustępują samoistnie i nie wymagają wdrożenia leczenia [4] [6], jednak należy je regularnie obserwować. Ciężkie objawy przy torbieli jajnika, takie jak silny lub ostry ból miednicy, gorączka, przyspieszone oddychanie czy też zawroty głowy wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej, ponieważ mogą świadczyć o niebezpieczeństwie w postaci pęknięcia cysty lub skrętu jajnika. Zdarza się także, że torbiel ma charakter rakowy, nieleczone cysty mogą także wpływać negatywnie na płodność – tak jest w przypadku kobiet z endometriozą  lub zespołem policystycznych jajników [6].  

Czy często występujące torbiele na jajnikach powinny niepokoić?

Częste torbiele na jajnikach to dolegliwość typowa dla kobiet, które borykają się z zaburzeniami równowagi hormonalnej lub są leczone na niepłodność [4] [6]. O ile cysty nie powodują nieprzyjemnych dolegliwości, mają niewielki rozmiar i ustępują samoistnie, wystarczy je regularnie kontrolować podczas wizyt u lekarza ginekologa. Natomiast jeśli u kobiety wystąpiła torbiel lub torbiele jajnika oraz pojawiły się objawy, takie jak np. silny ból w podbrzuszu, nudności oraz wymioty, należy pilnie zgłosić się do lekarza [6].

Kiedy konieczne jest operacyjne usunięcie torbieli?

Przy nietypowych lub bardzo dużych torbielach może się okazać konieczna długotrwała terapia, lub nawet usunięcie cyst na stole operacyjnym. Zabieg chirurgiczny jest zwykle niezbędny także wtedy, gdy doszło do rozwoju powikłań, np. pęknięcia cysty lub skrętu jajnika [4]. Pęknięcie torbieli skutkuje rozlaniem się płynu w jamie brzusznej i wywołaniem zapalenia otrzewnej, natomiast skręt jajnika zalicza się do stanów nagłych i wymaga niezwłocznego zgłoszenia się na najbliższy szpitalny oddział ratunkowy. 

Do usuwania małych torbieli służy laparoskopia. Metoda ta polega na znieczuleniu ogólnymi, wykonaniu niewielkich nacięć tuż pod pępkiem, wprowadzeniu laparoskopu i następnie usunięciu dobrze widocznych torbieli za pomocą niewielkich narzędzi chirurgicznych. Czas rekonwalescencji po zabiegu laparoskopii jest krótszy niż w przypadku operacji otwartych [10]. Pacjent po laparoskopii może wrócić do wykonywania codziennych czynności w ciągu jednego dnia, jednak wskazane jest, aby przez tydzień prowadzić oszczędzający tryb życia [11]. 

Jeśli chodzi o duże torbiele, można je usunąć podczas zabiegu laparotomii [4]. Metoda ta polega na wykonywaniu większych nacięć brzucha niż w przypadku laparoskopii, dlatego też po laparotomii wskazana jest kilkudniowa hospitalizacja oraz długa rekonwalescencja. Do wykonywania zwykłych codziennych czynności można powrócić dopiero po upływie około 4-6 tygodni [11].

Jeśli zaszło podejrzenie dużego ryzyka nowotworzenia lub wykonana biopsja wykaże, że cysta jest rakowa, lekarz może podjąć decyzje o histerektomii, czyli chirurgicznym usunięciu narządu rodnego [6]. W zależności od wskazań może zostać wykonana: histerektomia częściowa (usunięcie trzonu macicy), całkowita (wycięcie całej macicy – trzonu oraz szyjki), całkowita z usunięciem jajników i jajowodów lub radykalna (usunięcie całej macicy oraz górnej części pochwy) [12].