Badania przesiewowe  — na czym polegają?

Badania przesiewowe to szczególny rodzaj badań, które polegają na wykrywaniu chorób u osób, u których jeszcze nie występują objawy. Celem tych badań jest wczesne wykrycie choroby, co pozwala na szybsze podjęcie leczenia i zwiększenie szans na skuteczne leczenie.

Zapraszamy do przeczytania całości tekstu, w którym przybliżamy szczegółowo temat – tłumaczymy co to są badania przesiewowe, co oznacza badanie przesiewowe, jakie są rodzaje badań przesiewowych oraz na czym polega test przesiewowy.

Spis treści

Czym są badania przesiewowe?

Badania przesiewowe, inaczej zwane badaniami skriningowymi, to rodzaj badań, które polegają na wykrywaniu chorób u osób, u których nie ma jeszcze objawów. Służą do szybkiej analizy zdrowia i ewentualnym wykryciu chorób na wczesnym etapie.

Badanie przesiewowe – jak wygląda i na czym polega?

Badanie przesiewowe to rodzaj badania, które polega na wykrywaniu chorób u osób, u których nie ma jeszcze objawów. Istnieje wiele rodzajów badań i każde z nich wygląda inaczej.

Na przykład analizowanie próbki krwi polega na przeprowadzeniu badania krwi, które polega na pobraniu próbki krwi i następnie analizie w laboratorium. Mammografia to natomiast badanie rentgenowskie piersi. Kolonoskopia jest badaniem endoskopowym polegającym na oglądaniu jelita grubego za pomocą specjalnego urządzenia. Cytologia to badanie polegające na wykonaniu wymazu z szyjki macicy i jego analizie pod mikroskopem.

W Polsce w wielu przychodniach i szpitalach dostępna jest e-recepta, która ułatwia i przyspiesza proces uzyskania leków czy skierowania na badanie. Lekarz może wystawić na receptę online leki niezbędne do poprawy naszego zdrowia. 

Badania przesiewowe rodzaje

Istnieje kilka rodzajów badań przesiewowych, takich jak badania laboratoryjne, badania obrazowe czy badania genetyczne. Badania laboratoryjne polegają na pobraniu próbki krwi lub innego materiału biologicznego, która jest następnie analizowana w laboratorium. Badania obrazowe, takie jak mammografia czy tomografia komputerowa, polegają na uzyskaniu obrazów wewnętrznych organów ciała. Analiza DNA jest wykonywana w ramach badań genetycznych, które stosuje się w celu określenia ryzyka wystąpienia chorób dziedzicznych.

Kiedy wykonuje się badania przesiewowe?

Badania te są przeprowadzane u osób, które są w grupie ryzyka dla danej choroby lub u osób, które nie mają objawów, ale chcą się upewnić, że są zdrowe. Terminy wykonania badań różnią się w zależności od rodzaju badania i grupy ryzyka. Zaleca się skonsultowanie się z lekarzem w celu ustalenia, kiedy należy wykonać określone badania.

Zalecenia dotyczące, kiedy wykonać badanie przesiewowe mogą się różnić w zależności od rodzaju badania oraz grupy ryzyka. Na przykład, badania przesiewowe krwi są zalecane dla osób powyżej 40 roku życia, raz w roku, z kolei mammografię zaleca się kobietom powyżej 50 roku życia raz na rok, lub co najmniej raz na 2 lata. Kolonoskopia jest zalecana dla osób powyżej 50 roku życia, a cytologię powinny regularnie wykonywać kobiety już po 25 roku życia.

Badania przesiewowe u dorosłych

Badania przesiewowe u dorosłych to grupa badań, które mają na celu wykrycie ewentualnych problemów zdrowotnych u osób dorosłych. Dzięki temu, wczesne wykrycie choroby pozwala na szybsze podjęcie odpowiedniego leczenia i zwiększenie szans na skuteczne wyleczenie. Badania przesiewowe dla dorosłych mogą obejmować np. badanie krwi, badanie cholesterolu, badanie mammografii czy kolonoskopię i cytologię.

Czy badania przesiewowe są skuteczne?

Badania przesiewowe są ważną częścią profilaktyki, ponieważ pozwalają lekarzom na wykrycie problemów, zanim wywołają one objawy lub komplikacje. Pomaga to zapewnić, że pacjenci otrzymają leczenie tak szybko, jak to możliwe, co może pomóc zapobiec dalszym szkodom.

Testy przesiewowe nie są jednak w 100% skuteczne. Dlatego ważne jest, aby poddawać się regularnym badaniom kontrolnym zgodnie z zaleceniami lekarza – i zwracać uwagę na wszelkie zmiany w swoim organizmie.

Czy za badania przesiewowe trzeba płacić?

W Polsce niektóre profilaktyczne badania przesiewowe są refundowane przez NFZ, inne natomiast nie.

Przykłady badań przesiewowych, które są refundowane przez NFZ, to mammografia, cytologia, kolonoskopia. Natomiast przykłady badań, które nie są refundowane przez NFZ, to badanie przesiewowe krwi czy badanie genetyczne.

Czy w Polsce wykonywane są badania przesiewowe?

W Polsce powszechne są badania przesiewowe. Oto kilka przykładów:

• Badanie cytologiczne (badanie pochwy i szyjki macicy)
• Mammografia (badanie piersi)
• Kolonoskopia (badanie jelita grubego)
• Badanie krwi (np. badanie poziomu glukozy we krwi u osób z ryzykiem cukrzycy)
• Profilaktyczne badanie genetyczne (np. badanie BRCA dla osób z ryzykiem raka piersi lub jajnika)
• Badanie przesiewowe w ciąży (np. test PAPP-A i beta-HCG w ciąży)
• Badanie przesiewowe noworodków (np. badanie słuchu)
• Badanie przesiewowe u dzieci i młodzieży (np. regularne badanie wzroku)
• badania skóry (np. dermatoskopia )
• badanie układu oddechowego (spirometry)

Cytologia i mammografia jako badania przesiewowe – dla kogo?

Mammografia i cytologia to badania przesiewowe, które mogą pomóc w wykryciu raka piersi lub obecności komórek szyjki macicy. Mammografia jest procedurą radiologiczną stosowaną do badania piersi. Badanie to wykonuje radiolog. Cytologia to laboratoryjne badanie komórek, które może być wykonane w różny sposób (na przykład poprzez aspirację cienkoigłową). Wykonuje się ją przy każdym podejrzeniu nowotworu złośliwego.

Cytologia – badanie to wykonuje się co 3 lata, począwszy od 21 roku życia lub po histerektomii, jeśli miałaś raka szyjki macicy przed 65 rokiem życia lub jeśli zostałaś zakażona wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Szczepionka przeciwko HPV nie chroni przed wszystkimi typami wirusa HPV, które mogą powodować raka szyjki macicy.

Mammografia – badanie to wykonuje się co 1-2 lata, począwszy od 40 roku życia lub po histerektomii jeśli jesteś w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi, lub po menopauzie. Mammogramy nie wykrywają wszystkich rodzajów raka piersi. Na przykład, nie mogą wykryć guzów, które tworzą się tylko w wyściółce przewodów mlecznych.

Kolonoskopia jako badania przesiewowe – dla kogo?

Kolonoskopia to podania, które warto wykonać raz do roku po 50 roku życia. Ma na celu wykrycie nowotworów w rejonie jelita grubego lub polipów jelitowych na wczesnym etapie. Jest również zalecana dla osób, które są w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego, takich jak osoby z rodzinną historią choroby.

Kolonoskopia jest badaniem przesiewowym służącym do wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Wykonuje się ją poprzez wprowadzenie rurki z lampą i kamerą na końcu do odbytu i do okrężnicy. Pomaga wykryć polipy (nieprawidłowe narośla w jelicie), które można usunąć podczas zabiegu, a także nowotwory, które są jeszcze we wczesnym stadium.

Ważne jest, aby pamiętać, że kolonoskopia nie zastępuje wszystkich innych rutynowych badań, takich jak badania krwi lub badania stolca.

Badania przesiewowe w ciąży

Badania przesiewowe w ciąży to seria badań, które pozwalają na monitorowanie zdrowia matki i rozwoju dziecka podczas ciąży. Celem tych badań jest wykrycie ewentualnych problemów związanych z ciążą na wczesnym etapie, co pozwala na szybkie podjęcie odpowiedniego leczenia i zwiększa szanse na prawidłowy przebieg ciąży.

Badania, które zaleca się w ciąży, to między innymi:

• USG: pozwala na monitorowanie rozwoju dziecka oraz na wykrycie ewentualnych problemów związanych z ciążą, takich jak wodogłowie czy nieprawidłowości w rozwoju dziecka.
• Badanie krwi: pozwala na ocenę poziomu hormonów, cukru we krwi, hemoglobiny oraz oznaczenie grup krwi i Rh.
• Badanie moczu: pozwala na wykrycie ewentualnych infekcji oraz oznaczenie poziomu białka.
• Glikozuria: pozwala na wykrycie cukrzycy ciążowej, która jest chorobą typową dla kobiet w ciąży.

Ważne jest, aby regularnie odbywać wszystkie zalecone badania przesiewowe w ciąży i ściśle stosować się do wytycznych lekarza. Pamiętaj, że badania przesiewowe to skuteczny sposób na zapewnienie bezpieczeństwa zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się dziecka.

Badania przesiewowe dla noworodków

To grupa badań, które mają na celu wykrycie ewentualnych problemów związanych z rozwojem dziecka na wczesnym etapie. Dzięki takim badaniom rodzice mogą zapewnić odpowiednie leczenie dziecka i zwiększyć jego szanse na prawidłowy rozwój.

Badania przesiewowe, które przeprowadza się u noworodków, to między innymi:

• Badanie słuchu: pozwala na wykrycie wszelkich nieprawidłowości związanych ze słyszeniem.
• Badanie ostrości wzroku: pozwala na ocenę rozwoju wzroku u dziecka.
• Badanie kończyn: pozwala na wykrycie ewentualnych problemów związanych z rozwojem kończyn dziecka.
• Pobranie próbki krwi: pozwala na oznaczenie poziomu bilirubiny oraz oznaczenie grupy krwi i Rh.
• Test PKU: pozwala na wykrycie fenyloketonurii, która jest schorzeniem metabolicznym.

Badania u noworodków finansuje NFZ. Są one obowiązkowe i przeprowadza się je zaraz po urodzeniu dziecka i w późniejszych etapach życia – pierwsze miesiące.