Atopowe zapalenie skóry u dzieci — objawy, leczenie, przyczyny

Atopowe zapalenie skóry u dzieci (inaczej AZS, egzema lub wyprysk endogenny) jest zwykle rozpoznawane przed ukończeniem przez malucha 1. roku życia [1]. Jak wygląda atopowe zapalenie skóry u dziecka? Czym spowodowana jest ta choroba? Jak leczyć atopowe zapalenie skóry u niemowląt oraz czy da się mu zapobiec? Odpowiadamy na wszystkie pytania.

Czym jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry (inaczej egzema, AZS lub wyprysk endogenny) to przewlekła choroba zapalna, rozpoznawana we wczesnym okresie dzieciństwa. AZS nie można się zarazić, choroba ta nie przenosi się drogą kropelkową ani przez kontakt ze skórą czy wydzielinami chorej osoby [2]. 

• Atopowe zapalenie skóry — przyczyny i profilaktyka
• Leczenie AZS – sposoby na atopowe zapalenie skóry

Objawy atopowego zapalenia skóry u dzieci, czyli jak je rozpoznać?

Po czym poznać atopowe zapalenie skóry u niemowląt? Objawy, które wskazują na AZS to przede wszystkim rozsiane zmiany wypryskowate na skórze [1]. U niemowląt mogą one pokrywać całe ciało, natomiast u dzieci w wieku od 2 do 11 lat są one zlokalizowane głównie na zgięciach łokciowych i podkolanowych [3]. Jak wygląda atopowe zapalenie skóry u dziecka? Charakter zmian skórnych zależy od stopnia nasilenia procesu zapalnego. Mogą one przyjąć postać ognisk rumieniowych, pęcherzyków, nadżerek, zgrubień lub złuszczeń [1]. 

Inne charakterystyczne objawy atopowego zapalenia skóry u dzieci to [1]: 

• nadwrażliwość skóry na czynniki zewnętrzne, 
• uporczywy świąd skóry,
• wysoka skłonność skóry do podrażnień. 

W przypadku zauważenia objawów AZS u małego dziecka nie warto zwlekać z wizytą u lekarza. Im szybciej zostanie postawiona diagnoza, tym szybciej uda się wdrożyć leczenie, które poprawi jakość życia małego pacjenta. Pierwsza wizyta u lekarza może mieć miejsce w gabinecie, natomiast kolejne można odbyć w formie teleporady. Dzięki rozwiązaniom takim jak e-recepta online nie trzeba się udawać za każdym razem do specjalisty, aby uzyskać receptę na potrzebne leki. 

Najczęstsze przyczyny atopowego zapalenia skóry u dzieci

Co wywołuje atopowe zapalenie skóry u dzieci? Przyczyny są bardzo złożone, wyróżniamy wśród nich czynniki immunologiczne, genetyczne oraz środowiskowe [2]. Jeśli chodzi o przyczyny środowiskowe, za rozwój AZS mogą odpowiadać np. [4]:

• ekspozycja na zanieczyszczenia,
• palenie przez matkę w czasie ciąży. 

Atopowe zapalenie skóry u dzieci ma podłoże genetyczne (istnieją pewne nieprawidłowości genetyczne, których zaistnienie skutkuje zaburzonym funkcjonowaniem układu immunologicznego oraz nieprawidłową budową naskórka) [1] i może być dziedziczne [5] [6]. Szacuje się, że jeśli u obojga rodziców stwierdzono alergię, prawdopodobieństwo wystąpienia AZS u dziecka wynosi nawet 70%, dodatkowo istnieje ryzyko wystąpienia u niego także innych chorób alergicznych, w tym np. astmy [1]. 

U małych dzieci zaobserwowano również silny związek pomiędzy AZS i nadwrażliwością pokarmową [7]. Z atopowym zapaleniem skóry mogą być związana alergia na białko mleka krowiego, białko jaj, orzechy, pszenicę, orzeszki ziemne, ryby lub soję [7] [8] [9]. W przypadku potwierdzenia alergii pokarmowej lekarz może zadecydować o diecie eliminacyjnej. Tak drastycznych zmian w żywieniu nie wolno wprowadzać na własną rękę, ponieważ może to poskutkować poważnymi niedoborami pokarmowymi. 

AZS u niemowląt — czy da się mu zapobiec?

Jak zapobiec rozwojowi atopowego zapalenia skóry u dziecka? Jeśli w rodzinie stwierdzono obecność chorób alergicznych (co może zwiększać ryzyko wystąpienia AZS), lekarze zalecają, aby karmić noworodka naturalnie, piersią [1]. Dodatkowo wskazane jest, aby zmniejszyć kontakt dziecka z potencjalnie szkodliwymi czynnikami środowiskowymi (np. alergenami) [1]. 

Ponieważ najczęściej AZS jest związane z uczuleniem na białko mleka krowiego, lekarz może zadecydować, aby wyeliminować z diety matki karmiącej produkty takie jak mleko krowie, twarogi, serwatki, maślanki, jogurty, kefiry, pieczywo produkowane z dodatkiem mleka oraz żółte sery [10]. Specjalista może również zalecić, aby ograniczyć spożycie lub całkowicie zrezygnować ze słodyczy, żywności wysokoprzetworzonej, podrobów, dań w proszku oraz typu instant, ze względu na ich potencjalnie wysoką zawartość sztucznych konserwantów, barwników, polepszaczy smaku [10]. Jeśli mimo modyfikacji diety u dziecka nadal obserwowane są objawy AZS, należy rozpocząć poszukiwania innego czynnika uczulającego. Im szybciej zostanie postawione dokładne rozpoznanie, tym szybciej uda się wdrożyć skuteczne leczenie, które poprawi jakość życia chorego na atopowe zapalenie skóry. 

Jak często atopowe zapalenie skóry występuje u dzieci?

AZS na twarzy u dziecka, a także atopowe zapalenie skóry w pozostałych częściach ciała jest coraz częstsze. Choroba dotyka nawet 25-30% dzieci [11] [12]. 

Diagnostyka AZS u dzieci

Atopowe zapalenie skóry głowy u dzieci, a także AZS w obrębie innych części ciała rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego. W tym celu lekarze kierują się kryteriami według Hanifina i Rajka z 1980 roku [13] [14]. 

Tabela 1. Atopowe zapalenie skóry u dzieci — kryteria rozpoznania wg Hanifina i Rajka (1980). Opracowanie własne na podstawie: Rzadkowolska K, Żebrowska A. Atopic dermatitis — the impact of lifestyle on the course of this disease. Long-Term Care Nursing. 2020;5(4):325-335. doi:10.19251/pwod/2020.4(6) oraz Millan M., Mijas J. Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka. Nowa Pediatria 2017; 21(4): 114-122. 

Leczenie atopowego zapalenia skóry u dzieci — sposoby

Co stosować na atopowe zapalenie skóry u dzieci? Jak leczyć tę przypadłość? Leczenie opracowuje lekarz dermatolog lub alergolog, polega ono na [2]: 

• farmakoterapii — stosowaniu przepisanych przez lekarza leków, miejscowo oraz, jeśli zaszła taka konieczność, doustnie, 
• odpowiedniej pielęgnacji skóry atopowej,
• unikaniu czynników, które nasilają stany zapalne,
• stosowaniu odpowiedniej diety (zrezygnowaniu z żywności wysokoprzetworzonej oraz produktów zawierających sztuczne konserwanty, polepszacze smaku czy barwniki). Natomiast jeśli poza AZS rozpoznano także alergię pokarmową i jest to uzasadnione — wprowadzeniu diety eliminacyjnej. 

W cięższych przypadkach atopowe zapalenie skóry u dzieci jest leczone za pomocą fototerapii, może być również wskazana hospitalizacja [1]. 

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie AZS u dzieci?

Atopowe zapalenie skóry to choroba o charakterze przewlekłym. Jeśli u dziecka przez dłuższy czas nie zaobserwowano objawów AZS, to nie oznacza, że udało się je całkowicie wyleczyć. Tymczasowy brak objawów może wynikać z ograniczonej ekspozycji na czynniki drażniące i alergeny, które nasilają stany zapalne. Choroby uwarunkowane genetycznie towarzyszą bowiem choremu przez całe jego życie, jednak odpowiednie postępowanie pozwala je kontrolować oraz znacznie polepszyć jakość życia.

Jak pielęgnować skórę dziecka z atopowym zapaleniem skóry?

Co stosować, gdy zdiagnozowano atopowe zapalenie skóry u dziecka? Czym smarować nadmiernie przesuszoną skórę? Czym smarować atopowe zapalenie skóry? W zależności od stopnia nasilenia stanu zapalnego lekarz może zadecydować o stosowaniu miejscowo glikokortykosteroidów, inhibitorów kalcyneuryny oraz leków przeciwdrobnoustrojowych [2]. Dodatkowo wskazane jest systematyczne używanie środków nawilżających skórę (emolientów), nawet 3-4 razy dziennie [1] [2], także wtedy, gdy wydaje się, że objawy złagodniały i nastąpiła remisja atopowego zapalenia skóry u niemowląt. Kosmetyki dla dziecka należy dobierać bardzo starannie, powinny one być hipoalergiczne, a najlepiej dedykowane cerze nadmiernie suchej i z problemem w postaci AZS. Na opakowaniach zawsze znajdują się odpowiednie oznaczenia, które ułatwią dobór odpowiednich produktów. 

Bardzo ważne jest także, aby [1] [2] [15]: 

• przypilnować, aby dziecko nie było narażone na dym papierosowy,
• przypilnować, aby dziecko nie drapało nadmiernie przesuszonej i swędzącej skóry,
• unikać czynników drażniących — zrezygnować z używania chemicznych środków piorących na rzecz delikatnych preparatów z atestem, przeznaczonych dla skóry atopowej, unikać kontaktu z uczulającymi alergenami (np. roztoczami kurzu), 
• ubierać dziecko w wygodne ubrania, wykonane z naturalnych, delikatnych dla skóry materiałów.