Atopowe zapalenie skóry – objawy i przyczyny. Jak dbać o skórę atopową?

Atopowe zapalenie skóry (w skrócie AZS) występuje u nawet 15% polskich dzieci [1]. Początek rozwoju tej dolegliwości przypada na wiek pomiędzy 3 a 6. miesiącem życia, u większości chorych nie ustępuje ona z wiekiem, wręcz przeciwnie – daje nawroty także w wieku dorosłym. Co to znaczy atopowe zapalenie skóry? Jakie są objawy AZS? Na czym polega diagnostyka i leczenie? Jakie są najważniejsze zasady pielęgnacji skóry z AZS? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule. 

Czym jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry (inaczej AZS, atopia skóry, alergiczne atopowe zapalenie skóry lub wyprysk atopowy) to najczęstsza niezakaźna choroba alergiczna skóry, występująca przede wszystkim u małych dzieci [2]. Co to znaczy atopowe zapalenie skóry? AZS prowadzi do defektu bariery naskórkowej – w rezultacie skóra jest nadmiernie przesuszona i bardziej podatna na podrażnienia [3]. W większości przypadków AZS ma przewlekły i nawrotowy przebieg, nierzadko towarzyszą mu także inne schorzenia atopowe, takie jak astma, katar sienny oraz zapalenie spojówek lub błony śluzowej nosa [1] [4] [5]. 

• Suche plamy na skórze u dorosłych i dzieci. O czym mogą świadczyć?
• Mięczak zakaźny — objawy, leczenie. Jak dochodzi do zakażenia?
• Ropne pryszcze po alkoholu, czyli jak alkohol wpływa na skórę?

Atopowe zapalenie skóry – objawy

Jak manifestuje się atopowe zapalenie skóry? Objawy, które są charakterystyczne dla tej przypadłości to [1] [3]: 

• lichenizacja (pogrubienie) naskórka;
• łuszczenie się skóry;
• objaw Dennie-Morgana – wytworzenie fałdu skórnego poniżej brzegu dolnej powieki;
• silny i uporczywy świąd, który zmusza do drapania się, co prowadzi do dalszych uszkodzeń naskórka;
• skłonność do nawrotowych zakażeń bakteryjnych;
• suchość skóry; 
• typowa lokalizacja zmian wypryskowych; 
• zaczerwienienie i suchość skóry.

AZS może występować w obrębie całej skóry chorego, w szczególności często jednak zmiany wypryskowe są na grzbietowej powierzchni nadgarstków [6] oraz zgięciach łokciowych i kolanowych [1]. Choroba może trwać przez całe życie i prowadzić do poważnych powikłań, takich jak np. rozległe infekcje skóry gronkowcem złocistym czy też zakażenie wirusem opryszczki zwykłej [7]. Z tego powodu, jeśli u dziecka wystąpiły objawy sugerujące alergiczne atopowe zapalenie skóry, rodzice powinni się z nim zgłosić do lekarza – dermatologa lub alergologa. Po postawieniu diagnozy i wdrożeniu leczenia nie ma potrzeby, aby udawać się po każdą receptę na leki na wizytę stacjonarną. O wiele wygodniejszym rozwiązaniem są recepty online. Można je zrealizować szybko w każdej aptece i dzięki nieprzerywaniu terapii zwiększyć szanse na komfortowe życie chorego. 

Jak wygląda atopowe zapalenie skóry? Objawy AZS zależą od wieku pacjenta. Wyróżnia się trzy fazy atopowego zapalenia skóry [2] [4] [5]: 

• niemowlęca – atopia skóry u małych dzieci w wieku od 3-6. miesiąca życia do 2 lat – zmiany wywołane AZS mają charakter grudkowo-pęcherzykowy, są one zlokalizowane na twarzy, głowie i kończynach;
• dziecięca – występuje u dzieci w wieku od 4 do 10 lat, zmiany wykazują dużą skłonność do lichenizacji, są one zlokalizowane na powierzchniach zgięciowych; 
• młodzieżowa i dorosła – ta faza atopii skóry rozpoczyna się po osiągnięciu 12 lat, w jej przebiegu można zauważyć symetryczne zmiany skórne ze skłonnością do lichenizacji, zajmujące dużą powierzchnię ciała. 

Przyczyny atopowego zapalenia skóry 

Atopowe zapalenie skóry polega na wrodzonym defekcie skóry i w rezultacie, utraty przez nią właściwości ochronnych [2]. Co wywołuje atopowe zapalenie skóry? Przyczyny nie zostały do końca ustalone, naukowcy uważają jednak, że istotną rolę w rozwoju atopii odgrywają czynniki genetyczne. Badania dowiodły, że wystąpienie AZS u jednego z rodziców zwiększa ryzyko wystąpienia tej choroby u dzieci do 30%, natomiast zdiagnozowanie atopii u obojga rodziców wiąże się z aż 70% ryzykiem [4].

Czynniki, które wpływają na atopowe zapalenia skóry 

Zmiany skórne u osób chorujących na atopowe zapalenie skóry mogą zaostrzać obecne w środowisku alergeny. U niemowląt i małych dzieci zauważono związek AZS z alergenami pokarmowymi (np. mlekiem krowim lub białkiem jaja kurzego), natomiast u osób starszych na rozwój zaburzenia mogą mieć wpływ alergeny takie jak roztocze kurzu domowego czy też pyłki [8].

Inne czynniki, które mogą wpływać na przebieg AZS to [2]:

• gwałtowne zmiany wilgotności i temperatury powietrza w najbliższym otoczeniu;
• mycie skóry kosmetykami, które podrażniają, np. zwykłym mydłem;
• nadmierny stres; 
• nadużywanie alkoholu;
• noszenie ubrań wykonanych z wełny owczej;
• ostre przyprawy;
• zakażenia skóry. 

Warto zaznaczyć, że AZS nie jest chorobą zakaźną – nie można się zarazić atopowym zapaleniem skóry.

Diagnostyka – badania, które pomagają w rozpoznaniu atopowego zapalenia skóry 

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry nie należy do łatwych, ze względu na możliwe pomylenie objawów AZS z innymi chorobami skóry, takimi jak np. wyprysk kontaktowy, wyprysk łojotokowy, grzybica skóry, świerzb, łuszczyca czy też rzadkie wrodzone zaburzenia odporności [2]. U osób z podejrzeniem AZS najczęściej przeprowadza się wywiad rodzinny, są także wykonywane: wnikliwa obserwacja objawów skórnych oraz testy alergiczne. 

W celu rozpoznania AZS stosuje się kryteria diagnostyczne zaproponowane przez Hanifina i Rajkę [9]. Do postawienia diagnozy konieczne jest występowanie trzech z czterech głównych objawów klinicznych, takich jak charakterystyczna lokalizacja zmian skórnych, dodatni wywiad w kierunku rodzinnej atopii, przewlekły i nawrotowy przebieg oraz świąd skóry. Wymagane jest również stwierdzenie co najmniej trzech kryteriów uzupełniających, do których należą między innymi: dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami, nietolerancja wełny czy też wysoki poziom IgE [9]. Dodatkowo lekarz może zlecić także biopsję skóry. 

Pielęgnacja skóry z AZS

Jak zwalczyć atopowe zapalenie skóry? Leczenie AZS polega na podawaniu miejscowo leków, które hamują stan zapalny, odpowiedniej pielęgnacji skóry atopowej oraz unikaniu czynników, które mogłyby podrażnić skórę [2]. Co stosować na atopowe zapalenie skóry? Na rynku jest dostępnych wiele preparatów przeznaczonych dla osób z atopią – są to tzw. emolienty. Aby odbudować barierę ochronną skóry, należy je regularnie stosować. Zalecane jest, aby używać ich do kąpieli także w okresach remisji, kiedy na skórze nie występują żadne objawy chorobowe.

Leki, które są powszechnie stosowane u osób z AZS to preparaty przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy oraz leki przeciwzapalne, takie jak takrolimus i pimekrolimus [2]. Stosuje się je miejscowo, na skórę. 

WAŻNE: stosowanie glikokortykosteroidów miejscowych niezgodnie z zaleceniami lekarza może doprowadzić do uszkodzenia skóry. Z tego powodu pacjent powinien przyłożyć dużą wagę do zaleceń medycznych. 

Dodatkowo przy alergicznym atopowym zapaleniu skóry lekarz może przepisać: 

• antybiotyki miejscowe oraz doustne – jeśli podejrzewane jest zakażenie gronkowcem złocistym; 
• leki przeciwgrzybicze – jeśli zaszło podejrzenie wystąpienia grzybicy; 
• leki przeciwwirusowe – jeśli lekarz podejrzewa zakażenie wirusem opryszczki. 

W cięższych przypadkach, jeśli zmiany skórne wywołane AZS są bardzo duże, zalecane są glikokortykosteroidy stosowane doustnie. Lekarz może również zakwalifikować pacjenta do naświetlania skóry światłem ultrafioletowym [2]. O ile terapia światłem prowadzona pod okiem lekarza, z zastosowaniem określonych dawek promieniowania, jest dla chorego bezpieczna, o tyle korzystanie z solarium lub też długotrwałe eksponowanie skóry na promieniowanie słoneczne nie jest wskazane [10]. 

Jak wygląda dieta przy AZS? Zalecane jest wyeliminowanie pokarmów, które są źle tolerowane – należą do nich białko mleka krowiego, białka jaja kurzego, skorupiaki, mięczaki, orzeszki arachidowe i orzechy, soja, ryby oraz pszenica. Niewskazane są także produkty o dużym potencjale alergizującym, takie jak np. seler, gorczyca czy też sezam [11]. 

Atopowe zapalenie skóry a egzema – podobieństwa i różnice 

Czym atopowe zapalenie skóry różni się od egzemy? To inna nazwa tej samej choroby. Jednostki chorobowe, które wymagają różnicowania z AZS to łuszczyca, świerzb oraz wyprysk kontaktowy. Leczenie AZS to długotrwały proces, który wymaga od pacjenta cierpliwości i wytrzymałości. Stosowanie się do zaleceń lekarza to dopiero początek, aby udało się załagodzić objawy atopii, kluczowe jest bowiem także zachowanie przez pacjenta dużej dyscypliny.