Zapalenie ucha środkowego u dzieci – objawy i leczenie

Zapalenie ucha środkowego (otitis media) jest najczęstszą przyczyną wizyt u lekarza pediatry. Choroba stanowi także najczęstszy powód przepisywania dziecku antybiotyków [1]. Szczyt zachorowań przypada na 6-13. miesiąc życia, natomiast po 7. roku życia obserwowany jest wyraźny spadek [2]. Jak objawia się zapalenie ucha środkowego? Na czym polega diagnostyka, leczenie i profilaktyka? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule.  

Czym jest zapalenie ucha środkowego?

Zapalenie ucha środkowego to choroba, która dotyczy głównie dzieci. Zapalenie ucha środkowego u dorosłych występuje niezmiernie rzadko. Wyróżnia się ostre zapalenie ucha środkowego oraz przewlekłe zapalenie ucha środkowego, które rozwija się w konsekwencji nieleczonego lub nieprawidłowo leczonego ostrego zapalenia ucha środkowego [3]. U dziecka może wystąpić także wysiękowe zapalenie ucha środkowego – jest to przewlekła choroba zapalna wyściółki trąbki słuchowej, jamy bębenkowej i komórek powietrznych wyrostka sutkowatego, w której przebiegu dochodzi do gromadzenia się płynu w jamie bębenkowej. Zaleganie wydzieliny grozi postępującym niedosłuchem [4]. 

• Ból ucha przy przełykaniu – co może oznaczać?
• Czy domowe sposoby na ból ucha są skuteczne? Co zrobić, gdy boli ucho?
• Zatkane uszy a ciśnienie w głowie

Jak dochodzi do zapalenia ucha środkowego u dzieci?

Zapalenie ucha środkowego występuje bardzo często u niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym. Co powoduje zapalenie ucha środkowego? Przyczyny to [2]: 

• częste infekcje dróg oddechowych;
• krótka i szeroka trąbka słuchowa;
• przerost migdałków;
• sztuczne karmienie dziecka; 
• wrażliwość błony śluzowej jamy bębenkowej na zakażenia; 
• uczęszczanie do żłobka lub przedszkola i co za tym idzie, przebywanie w dużych skupiskach dzieci;
• zespół ziejącej trąbki słuchowej. 

Czynniki, które sprzyjają rozwojowi stanu zapalnego ucha środkowego, to także [2]:

• alergie;
• bierne palenie tytoniu; 
• niedobory immunologiczne;
• predyspozycje genetyczne do nieprawidłowości w budowie ucha;
• wady anatomiczne twarzoczaszki; 
• złe warunki socjoekonomiczne.

W sytuacji, gdy rodzic zaobserwował u swojego dziecka objawy zapalenia ucha środkowego, należy niezwłocznie udać się do lekarza pediatry. Specjalista zbada dokładnie błonę bębenkową ucha za pomocą wziernika, oceni czy wystąpił stan zapalny ucha środkowego i zaproponuje odpowiednie leczenie. Jeśli po ukończeniu zaplanowanej kuracji problem zdrowotny nie ustąpi, rodzice mogą uzyskać kolejną receptę na leki bez udawania się na wizytę stacjonarną do lekarza. Aby zaoszczędzić dużo czasu, warto skorzystać z wygodnego rozwiązania, jakim jest e-recepta online. Dokument ten jest pełnoprawny i można go zrealizować w każdej aptece, tym samym przyspieszając czas wyleczenia malucha. 

Objawy zapalenia ucha środkowego

Jak się objawia zapalenie ucha środkowego u dzieci? Rodzice mogą nie zauważyć rozwijającego się stanu zapalnego ucha środkowego, ponieważ nie u wszystkich maluchów obserwowane są zmiany w zachowaniu, takie jak nadmierna płaczliwość czy nerwowość [5].  Zakażenie ucha środkowego można u nich rozpoznać jedynie poprzez dokładne oględziny błony bębenkowej za pomocą wziernika.

U starszych dzieci mogą się pojawić następujące objawy zapalenia ucha środkowego [5]: 

• gorączka;
• ostry, pulsujący ból w uchu; 
• pogorszenie samopoczucia; 
• wydzielina z ucha, na początku wodnista, później ropna i gęsta. 
• zaburzenia słuchu. 

Diagnostyka – jak rozpoznać zapalenia ucha środkowego i jakie badania należy wykonać?

Diagnostyka zapalenia ucha środkowego opiera się na metodach takich jak otoskopia oraz mikrootoskopia [6]. Wymienione badania mogą zostać przeprowadzone przez lekarza pediatrę lub laryngologa. Specjalista jest w stanie zidentyfikować stan zapalny ucha środkowego, ocenić stopień nasilenia zmian zapalnych i na tej podstawie zaproponować odpowiednie leczenie. 

Przebieg leczenia zapalenia ucha środkowego u dzieci 

Co na zapalenie ucha środkowego może przepisać lekarz? Leczenie zapalenia ucha środkowego u dzieci polega na podawaniu leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, które załagodzą objawy choroby [7] [8]. W wybranych przypadkach podawane są antybiotyki. Lekami pierwszego wyboru są zwykle paracetamol lub ibuprofen, natomiast antybiotykiem z wyboru jest amoksycylina lub, jeśli maluch ma alergie na amoksycylinę, podawane mu są cefalosporyny [9]. 

Gdy objawy zapalenia ucha środkowego nie są nasilone, specjaliści zalecają, aby wstrzymać się na około 48-72 godzin z decyzją o antybiotykoterapii i w tym czasie obserwować dziecko oraz leczyć je objawowo [10]. U większości dzieci z zapaleniem ucha objawy ustępują bez konieczności zastosowania antybiotyku. Dopiero gdy objawy się nasilają lub brak wyraźnej poprawy stanu zdrowia, lekarz powinien jeszcze raz obejrzeć pacjenta i podjąć decyzje o wdrożeniu antybiotykoterapii. 

Profilaktyka – czy da się zapobiegać zapaleniu ucha środkowego? 

Profilaktyka zapalenia ucha u dzieci polega na [9]: 

• karmieniu niemowląt w ciągu pierwszego pół roku życia wyłącznie piersią; 
• ograniczeniu narażenia dziecka na dym tytoniowy; 
• regularnym oczyszczaniu nosa dziecka;
• rezygnacji z oddawania dziecka do żłobka lub przedszkola. 

Istotne znaczenie w profilaktyce stanów zapalnych uszu ma szczepienie przeciwko grypie. Zaszczepienie dziecka pozwala zapobiec nie tylko zachorowaniu na grypę, ale także powikłaniom grypy w postaci zapalenia ucha środkowego [11]. Rozwojowi zapalenia ucha środkowego u dzieci mogą zapobiec także szczepionki przeciw pneumokokom PCV10 oraz PCV13 [12]. 

Domowe sposoby na zapalenie ucha środkowego u dzieci – czy są skuteczne? 

Specjaliści przestrzegają przed stosowaniem domowych sposobów na zapalenie ucha u dziecka, ponieważ skuteczność takich metod nie została potwierdzona [5] [13]. W przypadku, gdy maluch narzeka na ból ucha środkowego, nie należy smarować niczym środka jego ucha, ani też zatykać otworu słuchowego zewnętrznego. Jedyną osobą, która może prawidłowo zidentyfikować stan zapalny ucha środkowego, jest lekarz pediatra lub laryngolog. 

Powikłania po nieleczonym zapaleniu ucha środkowego u dzieci 

Nieprawidłowo leczone zapalenie ucha środkowego może prowadzić do wystąpienia licznych powikłań takich jak np. [5] [14]: 

• niedosłuch; 
• perforacja błony bębenkowej; 
• porażenie nerwu twarzowego;
• ropień nadtwardówkowy;
• zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej;
• zapalenie błędnika; 
• zapalenie szczytu piramidy kości skroniowej;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• zapalenie ucha wewnętrznego;
• zapalenie wyrostka sutkowatego;
• zniszczenie kosteczek słuchowych. 

Większość z wymienionych powyżej powikłań może poskutkować trwałą głuchotą. Nie należy zatem bagatelizować tego problemu zdrowotnego.