Sepsa — objawy. Pierwsze symptomy choroby

Sepsa (inne nazwy to: zakażenie krwi, zakażenie ogólnoustrojowe) to bardzo niebezpieczna, gwałtowna reakcja zapalna organizmu w odpowiedzi na infekcję bakteryjną, grzybiczą lub wirusową [1]. Co uszkadza sepsa? Jak rozpoznać sepsę i wstrząs septyczny? Czy zakażenie ogólnoustrojowe da się wyleczyć? Niniejszy artykuł odpowiada na te pytania. 

Czym jest sepsa?

Sepsa (dawniej posocznica) to gwałtowana, uogólniona reakcja zapalna organizmu w odpowiedzi na zakażenie ogólnoustrojowe, bakteryjne, grzybicze lub wirusowe  [1]. Wyróżniamy następujące rodzaje sepsy [2]:

• Przyczyny sepsy — jak dochodzi do zakażenia?

• klasyczną, czyli SIRS — systemic inflammatory response syndrome, 
• ciężką, która może poskutkować hipoperfuzją (zmniejszonym przepływem krwi przez tkankę lub narząd) i dysfunkcją narządów. 

Ciężka sepsa może przejść we wstrząs septyczny (objawy to dezorientacja, niepokój, przyspieszone tętno, niskie ciśnienie krwi, nieregularne bicie serca, zaczerwienienie skóry z powodu rozszerzenia naczyń krwionośnych oraz krwawienie z narządów płciowych lub dróg moczowych [5]) lub nawet doprowadzić do bardzo niebezpiecznego zespołu niewydolności wielonarządowej, tzw. MODS — multiorgan dysfunction syndrome. Najcięższa postać sepsy skutkuje tym, że organizm nie jest w stanie utrzymać homeostazy bez intensywnego leczenia [2]. 

Jak rozpoznać pierwsze objawy sepsy?

Jak rozpoznać sepsę? Objawy zakażenia ogólnoustrojowego mogą być trudne do uchwycenia, ze względu na wysokie podobieństwo do przeziębienia lub grypy. W przebiegu sepsy mogą bowiem wystąpić [1]: 

• bóle mięśni i brzucha, 
• dreszcze, 
• duszność, 
• gorączka,
• przyspieszenie akcji serca,
• przyspieszenie oddechu,
• wymioty, 
• zaburzenia świadomości,
• zblednięcie lub zasinienie obwodowych części ciała,
• znaczne osłabienie.

W przypadku zauważenia, że stan zdrowia chorego gwałtownie się pogarsza, trzeba jak najszybciej udać się na szpitalny oddział ratunkowy najbliższego szpitala lub wezwać pogotowie ratunkowe. Im szybciej zostanie postawione rozpoznanie, tym mniejsze jest ryzyko rozwoju ciężkich powikłań zdrowotnych. Na szczęście w dzisiejszych czasach dostęp do lekarzy oraz potrzebnych leków jest znacznie ułatwiony dzięki rozwiązaniom takim jak konsultacje przez Internet czy e-recepta. Nie tylko można szybko omówić z lekarzem niepokojące objawy, ale także błyskawicznie wdrożyć odpowiednie dla danego przypadku leczenie. 



Objawy sepsy a objawy tożsamych chorób — jak je odróżnić?

Jak jeszcze manifestuje się sepsa? Objawy na początku mogą przypominać przeziębienie lub grypę, jednak w odróżnieniu od tych stanów chorobowych sepsa postępuje bardzo szybko i stan pacjenta wyraźnie się pogarsza [1]. Rozpoznanie sepsy jest stawiane na podstawie wyników badań posiewu krwi na obecność bakterii lub grzybów. Lekarz może postawić także wstępne rozpoznanie na podstawie obserwacji objawów klinicznych oraz analizy różnych parametrów stanu zapalnego i wdrożyć szybko antybiotykoterapię [1]. Poniżej zebraliśmy symptomy, które wymagają szczególnej uwagi i szybkiej reakcji, zarówno ze strony pacjenta, jak i lekarza.  

Sepsa — objawy wskazujące na rozwijający się stan zapalny [1]: 

• leukocytoza, 
• obniżona liczba płytek krwi, 
• podwyższony odczyn opadania krwinek [OB], 
• podwyższone stężenie białka C-reaktywnego [CRP] (zdarza się także, że pacjent ma wysokie CRP a sepsa zostaje wykluczona, za taki wynik mogą odpowiadać także inne schorzenia, np. choroby sercowo-naczyniowe),
• wysokie stężenie prokalcytoniny. 

Sepsa — objawy skórne [3]: 

• spuchnięcie ciała, 
• martwica skóry,
• rozległe wybroczyny.

Sepsa — objawy u dzieci [4]:

• bóle brzucha i wymioty,
• bóle kończyn,
• biegunka,
• gorączka lub obniżona temperatura ciała,
• przyspieszenie częstości akcji serca,
• przyspieszony oddech,
• zimne kończyny,
• zaburzenia świadomości,
• złe samopoczucie,
• zmiany skórne.

Charakterystycznym objawem sepsy jest również tzw. przedłużony nawrót kapilarny. Test na nawrót kapilarny wykonuje lekarz lub ratownik medyczny. Polega on na uciśnięciu skóry tak, aby ona zbladła i następnie zwolnieniu ucisku po 5 sekundach. Następnie trzeba mierzyć czas powrotu skóry do normy, powinien on wynosić mniej niż 2 sekundy [4]. 

Progresja zakażenia do sepsy — objawy

Sepsa jest bardzo niebezpieczna, ponieważ w ciągu kilku-kilkunastu godzin pacjent może się znaleźć w stanie krytycznym. Co uszkadza sepsa? W przebiegu zakażenia ogólnoustrojowego tak naprawdę każdy organ oraz narząd może ulec uszkodzeniu. W szczególności na sepsę może wskazywać funkcjonowanie serca lub nerek [2]. 

Zakażenie krwi da się opanować, pod warunkiem że w jak najkrótszym czasie zostanie wdrożona antybiotykoterapia oraz w trybie pilnym uda się ustalić i usunąć przyczynę zakażenia (np., jeśli ogniskiem jest martwica i to ona odpowiada za sepsę, plamy na skórze mogą wymagać chirurgicznego usunięcia). Przebycie sepsy nie pozostawia odporności, ponieważ zakażenie ogólnoustrojowe mogą wywoływać różne rodzaje drobnoustrojów. Mimo udanego procesu leczenia sepsa może pozostawić po sobie trwałe powikłania, np. zaburzenia neurologiczne [1]. U osób, którym udało się doleczyć sepsę, wygląd skóry może być odstręczający, ze względu na liczne zmiany martwicze [1]. 

Jak często dochodzi do zakażenia sepsą?

Badania przeprowadzone w latach 2012 i 2013 wykazały, że częstość występowania sepsy na oddziałach intensywnej opieki medycznej w Polsce wynosi około 25%, z czego u prawie połowy pacjentów jest rozpoznawany wstrząs septyczny [6]. Tymczasem dane WHO z 2017 roku pokazują, że sepsa dotyczyła nawet 49 milionów ludzi oraz odpowiadała za 20% zgonów w skali roku [7].   

Przyczyny zakażenia sepsą

Sepsa może zostać nabyta w środowisku pozaszpitalnym lub podczas hospitalizacji. Do rozwoju sepsy szpitalnej może dojść u pacjentów po przeszczepach,  wentylowanych mechanicznie, chorujących przewlekle (np. na cukrzycę), po długotrwałej antybiotykoterapii, onkologicznych, po przetoczeniach płynów lub z cewnikami [1]. Wyższe ryzyko jest również po operacjach i to nie tylko rozległych. Zdarza się, że rozwija się np. sepsa od zęba, objawy mogą się pojawić po wyrwaniu lub innym pozornie mało poważnym zabiegu operacyjnym w obrębie jamy ustnej [11]. Jeśli chodzi o pozaszpitalną sepsę, objawy występują u osób uprzednio zdrowych, w obu przypadkach ryzyko zakażenia organizmu jest wyższe w przypadku problemów z odpornością [8].

Co wywołuje sepsę? Najczęstszą przyczyną jest pozaszpitalne zapalenie płuc, natomiast w drugiej kolejności za sepsę odpowiadają infekcje w obrębie jamy brzusznej [6]. Jeśli chodzi o konkretny typ drobnoustrojów, które odpowiadają za sepsę, według danych CDC (Centres for Disease and Control) zakażenie krwi najczęściej wywołują pneumokoki (dwoinki zapalenia płuc), meningokoki (dwoinki zapalenia opon mózgowych) oraz pałeczki hemofilne typu B [10]. Przyczyną zakażenia krwi może być także infekcja grzybicza — przykładowo, za infekcje w obrębie jamy brzusznej mogą odpowiadać drożdżaki z rodzaju Candida [12]. Sepsa może się rozwinąć również w następstwie infekcji wirusowej (w tym także COVID-19) [13]. Inna mniej oczywista przyczyna sepsy to uraz [14] [15]. Według danych WHO nawet połowa zgonów związanych z sepsą w 2017 roku była związana z urazami, np. spowodowanymi wypadkami drogowymi [16]. 

Jeśli chodzi o przyczyny sepsy, nie należy zapominać również o potencjalnej zakaźności. Sama w sobie sepsa nie jest zaraźliwa, jednak drobnoustroje, które ją powodują już tak, mogą one się przenosić pomiędzy różnymi organizmami. Za najbardziej zaraźliwą uważana jest sepsa meningokokowa. Objawy sepsy wywołanej meningokokami mogą wystąpić u osoby, która miała bezpośredni lub bliski kontakt z chorym, np. przebywała w odległości mniejszej niż 1 metr lub korzystała ze wspólnych sztućców [1]. 

Na końcu warto wspomnieć jeszcze o przyczynach sepsy w ciąży, objawy mogą wystąpić jako powikłanie poronienia lub przerwania ciąży, do zakażenia ogólnoustrojowego może doprowadzić także infekcja nerek, macicy, brzucha lub worka owodniowego [17]. 

Śmiertelność sepsy — jak często choroba kończy się śmiercią?

Sepsa wiąże się z wysoką śmiertelnością, niezależnie od tego, czy wdrożono leczenie. Szacuje się, że wynosi ona od 30 do 50% [1]. Bardzo niebezpieczna jest sepsa meningokokowa, śmiertelność tego rodzaju sepsy wynosi nawet 30% [18]. Wstrząs septyczny jest śmiertelny w 40-60% przypadków [19], natomiast niewydolność wielonarządowa skutkuje śmiercią w 60-90% przypadków [20]. 

Zapobieganie i profilaktyka sepsy

Zapobieganie zakażeniu ogólnoustrojowemu opiera się przede wszystkim na szczepieniach profilaktycznych. W Polsce są dostępne szczepienia [21] [22] [23]: 

• przeciwko meningokokom — szczepienie najlepiej wykonać w 1-2. roku życia dziecka i następnie podać w ciągu 12 miesięcy dawkę przypominającą,
• przeciwko pałeczce hemofilnej typu B — szczepionkę podaje się niemowlętom oraz dzieciom w wieku od 6. tygodni do 5 lat [13]. Pełny cykl szczepienia to 3 dawki podawane w 4-8- tygodniowych odstępach oraz dodatkowa dawka po osiągnięciu 2 lat,
• przeciwko pneumokokom — w Polsce są dostępne szczepionki skoniugowane, zalecane dla dzieci po ukończeniu 6. tygodnia życia oraz szczepionki polisacharydowe, przeznaczone do stosowania po 2. roku życia.

Źródła: 

1. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/160129,sepsa-i-wstrzas-septyczny [dostęp: 26.08.2022 r.]
2. https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/520,sepsa [dostęp: 26.08.2022 r.]
3. https://zdrowie.pap.pl/rodzice/jest-filmik-pokazujacy-jak-przebiegac-moze-sepsa [dostęp: 26.08.2022 r.]
4. https://pulsmedycyny.pl/sepsa-u-dzieci-jak-ograniczyc-zwiazana-z-nia-smiertelnosc-1127150 [dostęp: 26.08.2022 r.]
5. https://zdrowie.wprost.pl/dziecko/ciaza/10535779/wstrzas-septyczny-w-ciazy-przyczyny-objawy-powiklania.html [dostęp: 26.08.2022 r.]
6. Kübler A, Adamik B, Ciszewicz-Adamiczka B, Ostrowska E. Severe sepsis in intensive care units in Poland–a point prevalence study in 2012 and 2013. Anaesthesiol Intensive Ther. 2015;47(4):315-9. doi: 10.5603/AIT.2015.0047. PMID: 26401737.
7. https://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/09/who-says-sepsis-causes-20-global-deaths [dostęp: 26.08.2022 r.]
8. Angus DC, van der Poll T. Severe sepsis and septic shock. 2013; 369: 840-852.
9. https://newsinhealth.nih.gov/2014/08/surviving-sepsis [dostęp: 26.08.2022 r.]
10. https://www.cdc.gov/sepsis/[dostęp: 26.08.2022 r.]
11. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/klasykipolityki/1767124,1,o-sepsie-mowi-sie-za-malo-a-zabija-co-dzien-1400-osob.read [dostęp: 26.08.2022 r.]
12. Mureșan MG, Balmoș IA, Badea I, Santini A. Abdominal Sepsis: An Update. J Crit Care Med (Targu Mures). 2018 Oct 1;4(4):120-125. doi: 10.2478/jccm-2018-0023. PMID: 30574564; PMCID: PMC6296273.
13. https://pulsmedycyny.pl/czy-covid-19-moze-powodowac-sepse-988836 [dostęp: 26.08.2022 r.]
14. https://www.nigms.nih.gov/education/fact-sheets/Pages/sepsis.aspx [dostęp: 26.08.2022 r.]
15. Ma XY, Tian LX, Liang HP. Early prevention of trauma-related infection/sepsis. Mil Med Res. 2016 Nov 8;3:33. doi: 10.1186/s40779-016-0104-3. PMID: 27833759; PMCID: PMC5101695.
16. https://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/09/who-says-sepsis-causes-20-global-deaths [dostęp: 26.08.2022 r.]
17. https://zdrowie.wprost.pl/dziecko/ciaza/10535779/wstrzas-septyczny-w-ciazy-przyczyny-objawy-powiklania.html [dostęp: 26.08.2022 r.]
18. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/65157,szczepienie-przeciwko-meningokokom [dostęp: 26.08.2022 r.]
19. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/755,inne-przyczyny-cholestazy [dostęp: 26.08.2022 r.]
20. Rauss A, Knaus WA, Patois E, Le Gall JR, Loirat P. Prognosis for recovery from multiple organ system failure: the accuracy of objective estimates of chances for survival. The French Multicentric Group of ICU Research. Med Decis Making. 1990 Jul-Sep;10(3):155-62. doi: 10.1177/0272989X9001000302. PMID: 2370825.
21. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/65157,szczepienie-przeciwko-meningokokom [dostęp: 26.08.2022 r.]
22. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/64303,szczepienie-przeciwko-paleczce-hemofilnej-typu-b-hib [dostęp: 26.08.2022 r.]
23. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/64435,szczepienie-przeciwko-pneumokokom [dostęp: 26.08.2022 r.]

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️