Przyczyny sepsy — jak dochodzi do zakażenia?

Sepsa (inne nazwy to: posocznica, zakażenie krwi, zakażenie ogólnoustrojowe) to gwałtowna reakcja zapalna organizmu w odpowiedzi na zakażenie [1]. Sepsę mogą wywołać krążące w krwi bakterie, grzyby oraz wirusy. Stan ten bezpośrednio zagraża życiu chorego, ponieważ może poskutkować niewydolnością istotnych dla życia narządów. Jak dochodzi do sepsy? Czy sepsa jest uleczalna? Jak długo rozwija się sepsa? Niniejszy artykuł odpowiada na wszystkie pytania.  

Przyczyny sepsy — jak dochodzi do zakażenia?

Co to jest sepsa (inaczej posocznica, zakażenie krwi)? Tak nazywa się gwałtowną uogólnioną reakcją zapalną organizmu w odpowiedzi na zakażenie ogólnoustrojowe, bakteryjne, grzybicze lub wirusowe  [1]. Wyróżniamy kilka rodzajów sepsy [2]: 

• Sepsa — objawy. Pierwsze symptomy choroby

• klasyczna sepsa, czyli SIRS — systemic inflammatory response syndrome, rozwija się w odpowiedzi na zakażenie, 
• ciężka sepsa to stan, który skutkuje hipoperfuzją (zmniejszonym przepływem krwi przez tkankę lub narząd) i dysfunkcją narządów, 
• wstrząs septyczny to ciężka sepsa, która prowadzi do obniżenia ciśnienia tętniczego i upośledzenia perfuzji tkankowej, 
• zespół niewydolności wielonarządowej, czyli MODS — multiorgan dysfunction syndrome to najcięższa postać sepsy, występuje, gdy organizm nie jest w stanie utrzymać homeostazy bez intensywnego leczenia. Może spowodować zgon. 

Dodatkowo rozróżnia się sepsę nabytą w środowisku pozaszpitalnym oraz sepsę szpitalną. Sepsa szpitalna dotyczy pacjentów hospitalizowanych, po przeszczepach, rozległych operacjach, wentylowanych mechanicznie, po długotrwałej antybiotykoterapii, po przetoczeniach płynów lub z cewnikami [1]. Natomiast sepsa pozaszpitalna dotyka osób uprzednio zdrowych, najczęściej chorują na nią dzieci, młodzież i młodzi dorośli [1]. Ryzyko rozwoju ciężkich powikłań zdrowotnych jest duże, jeśli zakażenie krwi nie zostanie zdiagnozowane wystarczająco szybko. Na szczęście w dzisiejszych czasach dzięki rozwiązaniom takim jak teleporady czy e-recepta online można nie tylko szybko skonsultować z lekarzem niepokojące objawy, ale także błyskawicznie uzyskać receptę na potrzebny lek. 

Sepsa u osób z obniżoną odpornością

Ryzyko zakażenia organizmu jest wyższe u pacjentów z obniżoną odpornością (zarówno nabytą, jak i wrodzoną) [3]. Wynika to z faktu, iż osłabiony organizm łatwiej zaatakować. Postępowanie w przypadku sepsy i wstrząsu septycznego u pacjentów z obniżoną odpornością jest podobne jak w przypadku pacjentów bez obniżonej odporności. Szczegółowe międzynarodowe wytyczne można znaleźć w publikacji Surviving Sepsis Campaign. International Guidelines for Management of Severe Sepsis and Septic Shock z 2012 roku [4]. W ciągu pierwszych 6 godzin po rozpoznaniu zakażenia ogólnoustrojowego kluczowa jest wczesna i agresywna resuscytacja w celu przywrócenia objętości krwi krążącej, następnie konieczne jest wykonanie odpowiednich badań oraz wdrożenie antybiotykoterapii o szerokim spektrum działania [4].

Sepsa — przyczyny związane z infekcjami w obrębie jamy brzusznej

Za infekcje w obrębie jamy brzusznej mogą odpowiadać Gram-ujemne bakterie Enterobacteriaceae, Gram-dodatnie Streptococcus spp ., Enterococci i Staphylococci, bakterie beztlenowe oraz drożdżaki z rodzaju Candida [5]. Rokowania zależą od tego, w jakim miejscu przewodu pokarmowego doszło do perforacji. Jeśli perforacja znajduje się niżej w przewodzie pokarmowym, na wysokości okrężnicy i odbytnicy, może się rozwinąć ciężkie zakażenie bakteryjne, w tym także zagrażające życiu [5]. 



Zapalenie płuc i zakażenie sepsą

Najczęstszą przyczyną sepsy jest pozaszpitalne zapalenie płuc [6]. Według danych CDC (Centres for Disease and Control) najwięcej przypadków sepsy pozaszpitalnej wywołują pneumokoki (dwoinki zapalenia płuc), meningokoki (dwoinki zapalenia opon mózgowych) oraz pałeczki hemofilne typu B [7]. Przeciw każdej z wymienionych grup bakterii można się chronić, pomoże w tym zachowanie zasad higieny oraz szczepienia profilaktyczne: przeciwko meningokokom, przeciwko pałeczce hemofilnej typu B oraz przeciwko pneumokokom [7]. 

Szczepienie przeciwko meningokokom to tzw. szczepionka nieżywa. W Polsce są dostępne preparaty skoniugowane przeciwko różnym grupom meningokoków. Szczepienie najlepiej wykonać w 1-2. roku życia dziecka i następnie podać w ciągu 12 miesięcy dawkę przypominającą [11]. Jest ono zalecane dla dzieci, osób starszych oraz wszystkich, którzy nie mieli podanego szczepienia w okresie dzieciństwa. 

Szczepienie przeciwko pneumokokom to jedyna skuteczna metoda zapobiegania zakażeniom pneumokokowym. W Polsce są dostępne dwa rodzaje szczepienia [12]: 

• szczepionki skoniugowane zalecane dla dzieci po ukończeniu 6. tygodnia życia, 
• szczepionki polisacharydowe przeznaczone do stosowania dopiero po 2. roku życia, u osób z grup ryzyka.

Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu B stanowi najbardziej skuteczną metodę zapobiegania chorobom wywołanym przez pałeczkę hemofilną typu B. Szczepionkę podaje się niemowlętom oraz dzieciom w wieku od 6. tygodni do 5 lat [13]. Pełny cykl szczepienia (3 dawki podawane w 4-8- tygodniowych odstępach oraz dodatkowa dawka po osiągnięciu 2 lat) chroni 95–100% dzieci przed ciężkim zakażeniem Hib oraz zapaleniem płuc wywołanym przez Hib [13]. 

Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu B jest w Polsce obowiązkowe i finansowane ze środków publicznych, natomiast pozostałe należą do szczepień zalecanych i są wykonywane odpłatnie [7]. O wykonaniu zalecanych szczepień powinny pomyśleć w szczególności osoby należące do grup wysokiego ryzyka zachorowania (np. ze zdiagnozowanymi niedoborami odporności), nie są one wskazane tylko wtedy, gdy występują uniwersalne przeciwwskazania do szczepienia (stany i sytuacje kliniczne, w których przeprowadzenie szczepienia ochronnego wiązałoby się dla pacjenta ze zwiększonym ryzykiem działań niepożądanych lub brakiem skuteczności) [14]. .

Leczenie szpitalne i zakażenie sepsą — przyczyny

Jeśli chodzi o sepsę szpitalną, najbardziej narażeni na zakażenie ogólnoustrojowe są pacjenci [1]: 

• chorujący przewlekle (np. na cukrzycę), 
• onkologiczni, 
• po chemio- i radioterapii, 
• po długotrwałej antybiotykoterapii, 
• po przebytych operacjach, 
• zakażeni HIV, 
• z cewnikami naczyniowymi lub założonymi do pęcherza moczowego. 

Jak dochodzi do sepsy? Przyczyną zakażenia krwi może być zakażenie bakteryjne, infekcja wirusowa (w tym także COVID-19 lub infekcje grzybicze. Zdarza się także, że do sepsy prowadzą niezakaźne urazy [8] [9]. 

Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w latach 2012 i 2013 częstość występowania sepsy na oddziałach intensywnej opieki medycznej w Polsce wynosi około 25%, przy czym u prawie połowy pacjentów jest rozpoznawany wstrząs septyczny [10]. 

Pozaszpitalne zakażenie sepsą — jak do niego dochodzi?

Osoby, które szukają informacji na temat sepsy nabytej w środowisku pozaszpitalnym, często zastanawiają się nad tym, czy sepsa jest zaraźliwa oraz jak można zarazić się sepsą. Sepsa sama w sobie nie jest zaraźliwa, ale można przekazać innej osobie drobnoustroje, które odpowiadają za rozwój tego stanu. Za najbardziej zaraźliwą uważa się sepsę meningokokową, z tym że nie każdy rodzaj kontaktu z chorym poskutkuje zachorowaniem na sepsę. Jak można się zarazić? Ryzyko zarażenia się meningokokami wzrasta podczas bezpośredniego kontaktu, np. pocałunków, jest ono wysokie także podczas tzw. bliskiego kontaktu, czyli korzystania ze wspólnych sztućców lub naczyń albo spania w jednym łóżku [1]. Meningokoki roznoszą się również drogą kropelkową, niebezpieczne jest zatem zbliżanie się do chorego na odległość poniżej 1 metra [1]. Śmiertelność w przypadku sepsy meningokokowej wynosi nawet 30% [11], dlatego każdy, kto miał kontakt z osobą chorą na sepsę meningokokową, powinien otrzymać jak najszybciej profilaktycznie antybiotyk [1].

Objawy i diagnostyka sepsy

Jak wykryć sepsę? Objawy, które mogą wskazywać na zakażenie organizmu, są początkowo bardzo podobne do symptomów przeziębienia lub grypy. W odróżnieniu jednak do nich sepsa postępuje bardzo szybko i stan pacjenta wyraźnie się pogarsza [1]. Charakterystyczne oznaki sepsy to [1]: 

• bóle mięśni i brzucha, 
• dreszcze, 
• duszność, 
• gorączka (temperatura ciała powyżej 38,3°C) lub hipotermia (temperatura ciała poniżej 36°C), 
• przyspieszenie akcji serca (>90 uderzeń na minutę u dorosłych),
• przyspieszenie oddechu (>20 na minutę u dorosłych), 
• wymioty, 
• zaburzenia świadomości,
• zblednięcie lub zasinienie obwodowych części ciała,
• znaczne osłabienie.

Jak długo rozwija się sepsa? Objawy zakażenia krwi nasilają się bardzo gwałtownie i mogą doprowadzić do stanu krytycznego w ciągu kilku-kilkunastu godzin. W szczególności alarmujące są: duszność, niewydolność krążenia, krwotoczna wysypka oraz zaburzenia świadomości [1]. W przypadku ich zauważenia trzeba jak najszybciej udać się na szpitalny oddział ratunkowy najbliższego szpitala lub wezwać pogotowie ratunkowe. 

Czy sepsa jest uleczalna? Tak, pod warunkiem że u pacjenta zostanie wdrożona odpowiednio szybko antybiotykoterapia (rodzaj, dawkę i sposób podania ustala lekarz) oraz w trybie pilnym usunie się przyczynę zakażenia organizmu. Leczenie polega również na dożylnym podawaniu płynów oraz podtrzymywaniu najważniejszych czynności życiowych, oddychania i krążenia, za pomocą tlenu, leków i aparatury medycznej). Mimo iż da się całkowicie wyleczyć sepsę, istnieje ryzyko wystąpienia trwałych powikłań (np. zmian martwiczych obwodowych części ciała lub zaburzeń neurologicznych), zakażenie ogólnoustrojowe wiąże się także z wysoką śmiertelnością, pomimo wdrożenia leczenia (na poziomie 30-50%) [1].  

Ważne: na sepsę można zachorować wielokrotnie, jej przebycie nie pozostawia oporności, a dodatkowo zakażenie organizmu mogą wywoływać różnorodne drobnoustroje. 

Aby postawić rozpoznanie sepsy, wykonuje się badanie posiew krwi w celu wykrycia obecności bakterii lub grzybów. Wyniki są jednak dostępne dopiero po 2–3 dniach [1]. Przed uzyskaniem wyniku posiewu krwi lekarz może postawić wstępne rozpoznanie, na podstawie obserwacji objawów klinicznych oraz analizy różnych parametrów stanu zapalnego. W przypadku sepsy obserwuje się zazwyczaj  podwyższony odczyn opadania krwinek [OB] oraz stężenie białka C-reaktywnego [CRP], leukocytozę oraz wysokie stężenie prokalcytoniny) [1]. Na zakażenie ogólnoustrojowe mogą wskazywać także: obniżona liczba płytek krwi oraz upośledzona funkcja serca i nerek [1]. Na świecie są już dostępne testy na sepsę, które potrafią wykryć zakażenie krwi szybciej, jednak nie są one jeszcze popularne w Polsce. 

Źródła: 

1. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/160129,sepsa-i-wstrzas-septyczny [dostęp: 26.08.2022 r.]
2. https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/520,sepsa [dostęp: 26.08.2022 r.]
3. Angus DC, van der Poll T. Severe sepsis and septic shock. 2013; 369: 840-852.
4. Dellinger RP, Levy MM, Rhodes A, et al. The surviving sepsis guidelines: 2012. Crit Care Med. 2013;41:580–637.
5. Mureșan MG, Balmoș IA, Badea I, Santini A. Abdominal Sepsis: An Update. J Crit Care Med (Targu Mures). 2018 Oct 1;4(4):120-125. doi: 10.2478/jccm-2018-0023. PMID: 30574564; PMCID: PMC6296273.
6. https://newsinhealth.nih.gov/2014/08/surviving-sepsis [dostęp: 26.08.2022 r.]
7. https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/skad-sie-bierze-sepsa [dostęp: 26.08.2022 r.]
8. https://www.nigms.nih.gov/education/fact-sheets/Pages/sepsis.aspx [dostęp: 26.08.2022 r.]
9. Ma XY, Tian LX, Liang HP. Early prevention of trauma-related infection/sepsis. Mil Med Res. 2016 Nov 8;3:33. doi: 10.1186/s40779-016-0104-3. PMID: 27833759; PMCID: PMC5101695.
10. Kübler A, Adamik B, Ciszewicz-Adamiczka B, Ostrowska E. Severe sepsis in intensive care units in Poland–a point prevalence study in 2012 and 2013. Anaesthesiol Intensive Ther. 2015;47(4):315-9. doi: 10.5603/AIT.2015.0047. PMID: 26401737.
11. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/65157,szczepienie-przeciwko-meningokokom [dostęp: 26.08.2022 r.]
12. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/64435,szczepienie-przeciwko-pneumokokom [dostęp: 26.08.2022 r.]
13. https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/64303,szczepienie-przeciwko-paleczce-hemofilnej-typu-b-hib [dostęp: 26.08.2022 r.]
14. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/szczepienia/158386,przeciwwskazania-uniwersalne-do-szczepien [dostęp: 26.08.2022 r.]

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️