Czym są fazy borderline i jak wygląda życie osoby z tym zaburzeniem?

Zespół borderline (inaczej syndrom borderline lub osobowość z pogranicza) jest często mylony z chorobą afektywną dwubiegunową. Tymczasem fazy borderline, wynikające z zaburzeń osobowości, cechuje zupełnie inna dynamika zmian samopoczucia [1]. Jak rozpoznać atak borderline? Czym jest spowodowana ta dolegliwość i na czym polega jej leczenie? Podpowiadamy.  

Fazy borderline – o czym mowa?

Zanim przejdziemy do faz borderline, warto wyjaśnić, czym jest syndrom borderline (inaczej borderline personality disorder, osobowość z pogranicza lub zespół bordeline). Pojęciem tym są określani pacjenci o chwiejnym stanie emocjonalnym i dużej zmienności oraz impulsywności zachowań, których zaburzeń nie da się jednoznacznie zaklasyfikować ani do nerwicy, ani do schizofrenii [2]. Przyczyny borderline nie zostały do końca poznane, przypuszczalnie dolegliwość stanowi konsekwencję zaniedbania ze strony rodziców, przemocy fizycznej lub nawet molestowania seksualnego w dzieciństwie [2]. 

• Czy borderline jest niebezpieczne? Związek z osobą cierpiącą na tę chorobę
• Atak borderline – na czym polega i jak wygląda?

Pierwsze objawy syndromu borderline ujawniają się w wieku dorastania. Kiedy podejrzewane jest graniczne zaburzenie osobowości typu borderline, w pierwszej kolejności wskazana jest konsultacja z lekarzem psychiatrą. Na szczęście w dzisiejszych czasach dostęp do tego typu specjalistów jest bardzo dobry, pierwsza wizyta może się odbyć stacjonarnie, natomiast kolejne lub te, które mają na celu jedynie uzyskanie recepty na leki, mogą się odbyć zdalnie. Dużym rozwiązaniem jest także recepta przez internet. Dokument ten jest pełnoprawny tak samo jak standardowa recepta i można go szybko zrealizować w dowolnej aptece. 

Borderline a choroba dwubiegunowa 

Zaburzenie osobowości borderline to nie to samo co choroba dwubiegunowa. Borderline charakteryzuje się [1]: 

• częstymi zachowaniami autoagresywnymi, 
• dużą zmiennością nastroju w krótkim czasie, 
• obawami przed opuszczeniem i samotnością, 
• trudnościami nad panowaniem nad impulsami
• tworzeniem burzliwych relacji międzyludzkich i związków, 
• występowaniem pierwszych objawów we wczesnej młodości, 
• urojeniami i omamami, których chory nie jest w stanie skorygować,
• zmniejszeniem poczucia własnej wartości. 

Tymczasem choroba afektywna dwubiegunowa (w skrócie ChAD) należy do zaburzeń nastroju osób dorosłych i charakteryzuje się występowaniem epizodów [1]: 

• depresyjnych – wtedy chory odczuwa smutek, traci zdolność do odczuwania przyjemności, brak mu także energii i sił do działania,
• maniakalnych lub hipomaniakalnych – w tym stanie choremu towarzyszy uczucie euforii, rozpiera go energia, jest także przekonany o tym, że może osiągać rzeczy niemożliwe, w związku z czym podejmuje nieracjonalne decyzje. 

Pomiędzy epizodami choroby dwubiegunowej często obserwuje się okresy remisji, a ich średni czas trwania jest dłuższy niż w przypadku zaburzeń borderline. Epizod depresyjny może trwać nawet kilka miesięcy, tymczasem maniakalny – od kilku do kilkunastu tygodni [1]. Niestety, ponieważ ani pacjenci z borderline, ani chorzy na ChAD nie prezentują nigdy idealnego zestawu objawów, te bywają ze sobą mylone. Zdarza się także, że zostaje postawiona podwójna diagnoza – u nawet 20% pacjentów syndrom borderline występuje bowiem razem z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym [3]. 

A co, jeśli chodzi o inne zaburzenia? Jaki jest ich związek z fazami borderline? Poniżej znajdują się najważniejsze informacje na ten temat: 

• borderline a depresja – nawet 85% pacjentów z zaburzeniami borderline choruje także na depresję [4]
• borderline a schizofrenia – u nawet połowy osób borderline po pewnym czasie występują objawy psychotyczne przypominające schizofrenię [5],
• borderline a zespół stresu pourazowego – w przypadku obu – stresu pourazowego, jak i borderline, zaburzenia osobowości wynikają z traumatycznych przeżyć i mogą ze sobą współwystępować, ich objawy mogą się także pokrywać [6],  
• borderline a narcyzm – według niektórych badań nawet 1/4 osób z zaburzeniem osobowości z pogranicza może przejawiać również skłonności narcystyczne [7]. 

Fazy borderline – od schizofrenii do nerwicy 

Po czym poznać zespół borderline? Objawy, zgodnie z amerykańskim systemem klasyfikacji psychiatrycznej DSM-IV, to [8]: 

• gorączkowe próby uniknięcia potencjalnego porzucenia,
• impulsywność, w tym także zagrażająca zdrowiu i życiu (np. nadużywanie substancji psychoaktywnych),
• niestabilność emocjonalna,
• powtarzające się zachowania lub groźby samobójcze bądź samookaleczenia,
• przemijające objawy paranoidalne lub poważne objawy dysocjacyjne w reakcji na stres,
• skrajne idealizowanie i dewaluowanie osób z najbliższego otoczenia,
• trudna w opanowaniu złość, nieadekwatna do sytuacji,
• utrzymujące się poczucie pustki,
• zaburzenia tożsamości. 

Do rozpoznania zaburzeń osobowości borderline musi zostać spełnione co najmniej pięć z dziewięciu powyższych kryteriów. 

Tymczasem Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zakłada rozpoznanie syndromu borderline, gdy pacjent przejawia przynajmniej trzy z poniższych cech [2]:

• angażowanie się w intensywne, niestabilne związki, 
• brak sprecyzowanych celów i preferencji, 
• groźby lub działania samobójcze oraz autodestrukcyjne,
• niejasność obrazu własnej osoby,
• stałe uczucie wewnętrznej pustki,
• usilne próby uniknięcia potencjalnego porzucenia. 

Fazy borderline są szczególnie widoczne w relacjach z osobą, z którą chory pozostaje w bliskim związku. Paniczny strach przed odrzuceniem może bowiem stanowić źródło niepohamowanych ataków gniewu, a nawet agresji, skierowanych przeciwko ukochanej osobie [9]. Kiedy zachowanie osobowości z pogranicza jest na tyle impulsywne, że może zagrażać dalszej przyszłości związku, a nawet nieść ryzyko wyrządzenia komuś krzywdy, wskazane jest, aby udać się razem po pomoc do specjalisty. 

Jak rozpoznać poszczególne fazy borderline?

Pierwsze objawy zaburzeń osobowości można zaobserwować w okresie dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym [10]. Fazy borderline typowe w tej grupie wiekowej opisali profesor psychologii klinicznej i psychopatologii eksperymentalnej na Uniwersytecie Amsterdamskim Arnoud Arntz oraz psycholog kliniczny i psychoterapeuta – Hannie van Genderen. Jak może się przejawiać w młodym wieku borderline? Charakterystyka znajduje się poniżej [11]:

• tryb dziecka impulsywnego i złoszczącego się – w tej fazie borderline pacjent wykazuje zachowania agresywne, jest roszczeniowy, a w przypadku, gdy jego potrzeby nie są spełnione, grozi samobójstwem, 
• tryb karzącego rodzica – w tej fazie borderline pacjent czuje pogardę oraz gniew wobec samego siebie. W jego głowie rozbrzmiewa głos karzącego go opiekuna, 
• tryb odłączonego obrońcy – w tej fazie graniczne zaburzenia osobowości każą pacjentowi podporządkowywać się innym, aby uniknąć kary,
• tryb dziecka opuszczonego i maltretowanego – to trudne do zauważenia stadium bordeline. Cechy charakterystyczne to poczucie osamotnienia, bezbronności oraz braku miłości. 

Mimo manifestacji objawów borderline we wczesnym wieku postawienie ostatecznej diagnozy borderline jest możliwe dopiero po osiągnięciu dorosłości [12]. 

Fazy borderline – jak je kontrolować?

Syndrom borderline u osób dorosłych ujawnia się w różnych najmniej oczekiwanych chwilach. Niestabilną reakcję emocjonalną może wyzwolić trudna sytuacja życiowa, np. zwolnienie z pracy lub odejście partnera. Inne sytuacje, które mogą poskutkować gwałtowną zmianą nastroju to podejrzenie partnera o zdradę oraz konieczność nagłej zmiany, np. w postaci przeprowadzki. Fazy borderline mogą stanowić niebezpieczeństwo dla osoby z pogranicza i jej bliskich, ponieważ w trakcie ataku złości chory może sięgnąć po niebezpieczne substancje psychoaktywne, okaleczyć się lub nawet usiłować popełnić samobójstwo [2] [13]. Można tego uniknąć, pod warunkiem, że pacjent ze zdiagnozowaną chorobą borderline uda się na odpowiednio dobraną psychoterapię. Podczas rozmów ze specjalistą osobowość borderline nauczy się rozumieć odczuwane emocje i kontrolować zachowania impulsywne. Nabierze także pewności siebie oraz stopniowo przestanie postrzegać otoczenie skrajnie. Skuteczność leczenia zaburzenia borderline zależy od typu borderline, chęci pacjenta, cierpliwości lekarza i wsparcia ze strony jego bliskich. 

Osoby, które pozostają w związku uczuciowym z osobą z zaburzeniem osobowości typu borderline, nie powinny popadać w nadmierną empatię ani tracić poczucia rzeczywistości tak jak ich partner z borderline. Amerykańska psycholog Marsha M. Linehan, twórca dialektycznej terapii behawioralnej, zaleca, aby w kontaktach z borderline być ciepłym, ale i stanowczym, pokazywać, że istnieją pewne granice oraz wyrażać swoje własne uczucia i potrzeby [14]. Jednocześnie trzeba upewniać chorego, że to on sam jest w stanie sama zapanować nad odczuwanymi emocjami i impulsywnymi zachowaniami borderline. 

Leczenie i terapia osób z borderline 

Leczenie osobowości z pogranicza rozpoczyna się wizytą w gabinecie lekarza psychiatry. Po postawieniu diagnozy zaburzenia osobowości borderline wdrażana jest psychoterapia. W leczeniu borderline odnajdują zastosowanie [2] [13]: 

• terapia oparta na mentalizacji (z języka angielskiego MBT, czyli mentalization based therapy) opracowana przez A. Batemana i P. Fonagy’ego, 
• terapia skoncentrowana na przeniesieniu (z języka angielskiego TFT, czyli transference focused therapy) O. Kernberga,
• metoda dialektyczno-behawioralna (z języka angielskiego DBT, czyli dialectical behavior therapy), zaproponowana przez M. Linehan.

Jeśli jest taka potrzeba, dodatkowo wdraża się leczenie farmakologiczne, najczęściej pacjent otrzymuje niewielkie dawki leków o działaniu przeciwlękowym, przeciwpsychotycznym i przeciwdepresyjnym [2] [13].