Atak borderline – na czym polega i jak wygląda?

Ataki borderline to dolegliwość z pogranicza zaburzeń nerwicowych i psychotycznych, która występuje u nawet 1-2 naszej populacji [1]. Osobowość borderline (inaczej osobowość z pogranicza lub syndrom borderline) jest częściej obserwowana u kobiet, ryzyko jej rozwoju zwiększa przeżycie jakiegoś traumatycznego wydarzenia w przeszłości.  Jak się objawia atak borderline? Na czym polega diagnostyka i leczenie stabilnej niestabilności? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule. 

Atak borderline – czym jest i kiedy możemy o nim mówić?

Atak borderline to dolegliwość inaczej określana także jako syndrom borderline, osobowość z pogranicza lub osobowość borderline. Co to jest borderline? Tak określa się pacjentów o bardzo chwiejnym stanie emocjonalnym, wyróżniających się zmiennością i impulsywnością zachowań, klasyfikowanych pomiędzy schizofrenią i nerwicą [2]. Co powoduje zaburzenie borderline? Przypuszcza się, że główną przyczyną rozwoju tego syndromu jest zaniedbanie ze strony rodziców / opiekunów. Prawdopodobieństwo wystąpienia ataków zwiększa się, gdy dana osoba doświadczała w przeszłości częstych rozłąk z bliskimi, przemocy fizycznej lub molestowania seksualnego [2]. Część naukowców wskazuje także jako przyczynę czynniki biologiczne i predyspozycje genetyczne [3].

• Czy borderline jest niebezpieczne? Związek z osobą cierpiącą na tę chorobę
• Czym są fazy borderline i jak wygląda życie osoby z tym zaburzeniem?

Osobowość typu borderline jest inaczej określana jako chwiejna emocjonalnie. Objawy borderline zaczynają się pojawiać w wieku dorastania lub w okresie wczesnej dorosłości. Ma to związek z podejmowanymi próbami usamodzielnienia się i tworzenia bliskich relacji emocjonalnych, przy jednoczesnych obawach związanych z porzuceniem domu rodzinnego [1]. W sytuacji, gdy rodzice zaobserwowali symptomy syndromu borderline u swojego dziecka, należy zasięgnąć fachowej opinii – w pierwszej kolejności wskazana jest konsultacja z lekarzem psychiatrą. Specjalista ustali rozpoznanie i na jego podstawie ustali odpowiednią terapię. Po pierwszej wizycie stacjonarnej kolejne mogą się już odbywać zdalnie, w dzisiejszych czasach dużemu uproszczeniu uległ także proces ubiegania się o przepisywanie kolejnych leków. Zamiast każdorazowo czekać w kolejce do lekarza, wystarczy skorzystać z wygodnego rozwiązania, jakim jest e-recepta online. Dokument ten realizuje się w aptece, podobnie jak klasyczne przepisy. 

Objawy ataków borderline

Wiemy już, czym jest borderline. A jak rozpoznać zaburzenia borderline? Objawy syndromu bordeline zgodne z klasyfikacją ICD-10 przedstawiono poniżej. 

Osobowość borderline – cechy [2]: 

• angażowanie się w intensywne, niestabilne związki, 
• brak sprecyzowanych celów i preferencji, 
• groźby lub działania samobójcze oraz autodestrukcyjne,
• niejasność obrazu własnej osoby,
• stałe uczucie wewnętrznej pustki,
• usilne próby uniknięcia potencjalnego porzucenia. 

Osobowość borderline przejawia przynajmniej trzy z powyższych cech. 

Tymczasem amerykański system klasyfikacji psychiatrycznej DSM-IV zakłada, że do rozpoznania ataku borderline, osobowości z pogranicza musi być spełnione co najmniej pięć z dziewięciu kryteriów, które zostały wymienione poniżej. 

BDP – choroba borderline – objawy [4]: 

• gorączkowe próby uniknięcia opuszczenia,
• impulsywność w co najmniej dwóch szkodliwych dla jednostki obszarach aktywności (np. nadużywanie substancji psychoaktywnych, nieostrożna jazda, wydawanie pieniędzy lub niebezpieczne zachowania seksualne),
• niestabilność emocjonalna wynikająca z silnej reaktywności nastroju,
• powtarzające się zachowania lub groźby samobójcze bądź samookaleczenia,
• przemijające objawy paranoidalne lub poważne objawy dysocjacyjne w reakcji na stres,
• silna, trudna w opanowaniu oraz nieadekwatna do sytuacji złość,
• skrajne idealizowanie i dewaluowanie innych,
• utrzymujące się poczucie pustki,
• zaburzenia tożsamości. 

Atak borderline – wybuchy gniewu

Dla ataków borderline typowe są szybko zmieniające się stany emocjonalne oraz impulsywne zachowania. Osoba borderline, która na co dzień uchodzi za bardzo popularną, człowieka sukcesu lub idealnego rodzica, może pokazywać swoją drugą twarz dopiero w stanach dużego stresu. W reakcji na nie mogą się pojawić epizody paniki, a nawet napady złości i agresji. W szczególności wybuchy gniewu mogą dotyczyć bliskiego, z którym pacjent z borderline pozostaje w związku – wynika to ze strachu przed odrzuceniem [5]. W ich opanowaniu może pomóc większa świadomość odnośnie tego, czym są zaburzenia borderline, oraz konsekwentna praca nad dystansowaniem się wobec nagłych emocji i korygowaniem impulsywnych zachowań. 

Niebezpieczne zachowania podczas ataku borderline 

Czy borderline jest niebezpieczne? Niestety tak, ponieważ poza nagłymi wybuchami złości, u osoby z atakami borderline zaburzenie może się wiązać także z zachowaniami potencjalnie niebezpiecznymi dla jednostki i jego bliskich. Lęk przed byciem porzuconym może być źródłem tak silnego napięcia emocjonalnego, że typ borderline w obliczu odrzucenia może podjąć się szantażu lub gróźb, a nawet okaleczyć się lub usiłować popełnić samobójstwo [1] [2]. Destrukcyjny wpływ na życie osoby z zaburzeniami borderline może mieć prowadzenie ryzykownego trybu życia w kontekście zbliżeń seksualnych [7]. Niebezpieczeństwo niesie także nadużywanie substancji psychoaktywnych, ponieważ osobowość z pogranicza niejako wpada w błędne koło. Z jednej strony syndrom borderline zwiększa ryzyko uzależnień, ponieważ osoby z diagnozą pogranicznego zaburzenia osobowości postrzegają ucieczkę w używki jako samoleczenie. Natomiast z drugiej, substancje uzależniające, takie jak alkohol i narkotyki pogłębiają objawy borderline i sprawiają, że chory jest jeszcze bardziej podatny na uzależnienia [8]. 

Jak radzić sobie z atakami borderline? Terapia, leki 

Leczenie zaburzenia osobowości z pogranicza zaczyna się od wizyty u lekarza psychiatry. W opracowaniu odpowiedniej terapii pomocna jest obserwacja pacjenta, a także konsultacja z psychologiem. Gdy zostanie postawiona diagnoza zaburzeń borderline, wdrażana jest psychoterapia oraz, jeśli jest taka konieczność, leczenie farmakologiczne pod nadzorem lekarza psychiatry [1]. Jeśli istnieje wysokie ryzyko zachowań samobójczych, wskazana jest także hospitalizacja. 

Za najlepszą metodę psychoterapeutyczną w leczeniu ataków borderline uważana jest terapia oparta na mentalizacji (z języka angielskiego MBT, czyli mentalization based therapy) opracowana przez A. Batemana i P. Fonagy’ego oraz terapia skoncentrowana na przeniesieniu (z języka angielskiego TFT, czyli transference focused therapy) O. Kernberga. Badania naukowe udowodniły także skuteczność metody dialektyczno-behawioralnej (z języka angielskiego DBT, czyli dialectical behavior therapy), zaproponowanej przez M. Linehan [2]. 

Jeśli chodzi o terapię farmakologiczną, osobie dotkniętej przez borderline zwykle są podawane leki o działaniu przeciwlękowym i przeciwdepresyjnym. Z ich pomocą nie da się wyleczyć zaburzenia, ale mają one na celu zmniejszenie nasilenia nieprzyjemnych objawów, które mu towarzyszą. Najczęściej stosowane są selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny oraz leki przeciwpsychotyczne (w niewielkich dawkach) [2]. 

Jak zachować się w towarzystwie osoby z atakiem borderline? 

Bliscy osoby z atakiem borderline nie mają łatwego życia. Zaburzenia osobowości borderline skutkują częstymi zmianami postawy wobec innych oraz obdarzaniem wieloma sprzecznymi uczuciami, od skrajnego uwielbienia, po nienawiść włącznie [2]. Takie zachowania są bardzo bolesne dla rodziny, mają także wpływ na inne, dalsze relacje, np. z pielęgniarkami lub lekarzami, którzy prowadzą leczenie osobowości z pogranicza. W gorszym położeniu są osoby, które pozostają w związku uczuciowym z borderline – osoba borderline może wymagać ciągłego zapewniania o miłości oraz reagować przesadnie nerwowo, a nawet agresywnie, na wszelkie, nieodpowiadające jej sytuacje. Gdy impulsywne zachowanie partnera jest trudne do zniesienia i zagraża dalszej przyszłości związku, ratunek może przynieść terapia dla par [5]. Spotkania ze specjalistą pomogą zrozumieć sposób funkcjonowania osób z tym zaburzeniem, natomiast dla osoby z borderline wsparcie partnera odegra znaczącą rolę w leczeniu. 

Jak się zachowywać przy osobie dotkniętej zaburzeniami osobowości borderline? Amerykańska psycholog Marsha M. Linehan, twórca dialektycznej terapii behawioralnej, zaleca, aby nie popadać w nadmierną empatię i wprowadzić zdrowe granice. Linehan zaleca, aby [7]: 

• być stanowczym, pokazywać, że istnieją pewne limity zachowań, 
• nie tracić poczucia rzeczywistości, bez względu na stan osoby z borderline,
• nie wchłaniać bólu osoby z borderline, tylko go odbijać,
• unikanie wyrzutów sumienia z powodu sytuacji, w jakiej znalazła się osoba z zaburzeniem borderline,
• wyrażać pewność, że osoba z borderline jest w stanie sama zapanować nad odczuwanymi emocjami i reakcjami (przy pomocy terapeuty),
• wyrażać swoje uczucia i potrzeby, mimo lęku wywołanego impulsywnym reagowaniem osoby borderline, 
• zachowywać swoją perspektywę i zdanie, nie przejmować emocji oraz uczuć osoby z borderline, 
• zapewnić o gotowości do udzielenia pomocy. 

W przygotowaniu do ataku borderline pomoże odgrywanie scenek z terapeutą – specjalista podpowie, jak postępować podczas bezpośredniej rozmowy z osobą dotkniętą tym zaburzeniem. Dopiero kiedy bliski osoby z borderline doznaje cierpienia i krzywdy, należy niezwłocznie wydostać się z tej sytuacji i w celu ochrony własnej osoby, nie godzić na nieprzyzwoite zachowania oraz przemoc [7]. 

Jakie sytuacje mogą wyzwalać ataki borderline? 

Ataki borderline mogą się pojawiać w najmniej oczekiwanych chwilach, w odpowiedzi na różne trudne sytuacje życiowe. Niestabilne reakcje emocjonalne u osoby z zespołem borderline, pogarszające znacznie jej funkcjonowanie społeczne, może wyzwolić np.: 

• niepowodzenie w życiu zawodowym, np. brak sukcesów sprzedażowych lub nagłe zwolnienie,
• poczucie wyobcowania i osamotnienia, np. w reakcji na zbyt małą ilość czasu spędzanego z partnerem, 
• poczucie strachu przed dużymi zmianami, np. w obliczu przeprowadzki, dużych zmian w funkcjonowaniu firmy, w której jest zatrudniona osoba borderline lub w sytuacji konieczności nagłej zmiany pracy,
• podejrzenie bycia zdradzanym przez partnera, podczas gdy w rzeczywistości on ciężko pracuje lub poświęca czas na zajmowanie się wspólnymi dziećmi,
• problemy finansowe.

Zapobieganie atakom borderline w zdiagnozowanej chorobie – czy to możliwe? 

Pacjenci ze zdiagnozowaną chorobą borderline mogą zapobiec wystąpieniu ataków, pod warunkiem, że uczęszczają oni na odpowiednio dobraną psychoterapię i wykazują postępy w leczeniu. Regularne rozmowy ze specjalistą, w połączeniu ze wsparciem partnera są niezwykle ważne, ponieważ pomogą w uzmysłowieniu sobie, jakie mechanizmy sterują nastrojem, odczuwanymi emocjami oraz zachowaniami impulsywnymi. Nauczą prawidłowego postrzegania siebie jako osoby, a także dostrzegania innych punktów widzenia niż dotychczas. Wspomogą w walce z obniżoną samooceną oraz pomogą w panowaniu nad pochopnym wystawianiem negatywnej opinii na temat bliskich czy też otoczenia. 

Prowadząc diagnozę w kierunku syndromu borderline, należy także pamiętać o tym, że zaburzenie to często występuje razem z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym (w skrócie ChAD). Szacuje się, że nawet 20% pacjentów z borderline ma również współwystępujące zaburzenie dwubiegunowe [9], dlatego dla odpowiedniego postępowania w leczeniu kluczowe jest właściwe rozpoznanie. Życie z borderline nie należy do łatwych, a leczenie tego zaburzenia wymaga od pacjenta chęci zmiany. Jego bliscy muszą się uzbroić w cierpliwość i nie tracić poczucia rzeczywistości, natomiast lekarz prowadzący musi się wykazać zrozumieniem i posiadać duże doświadczenie w postępowaniu z pacjentami z syndromem borderline.