Celiakia – czym jest, objawy, dieta

Celiakia to schorzenie o charakterze autoimmunologicznym i podłożu genetycznym. Nazywana jest również nietolerancją glutenu i zdiagnozowana może być niemalże we wszystkich grupach wiekowych, choć najczęściej chorobę diagnozuje się już u małych dzieci. W przypadku tej choroby dieta zawierająca produkty glutenowe skutkuje poważnymi konsekwencjami. Przede wszystkim w jelicie dochodzi do zaniku wypustek, w efekcie czego wchłanianie składników odżywczych jest osłabione. Utrata masy ciała, uporczywe i nawracające biegunki, a także powiększenie obwodu brzucha, ból brzucha i wzdęcia to kolejne objawy. U chorych występować może również niższy poziom żelaza i związana z tym anemia, a u dzieci choroba przyczynia się do niskiego wzrostu i zaburzeń rozwojowych. Medycyna jest tu zgodna – wczesna diagnoza celiakii to podstawa. Kiedy konieczna jest konsultacja u specjalisty i co jeszcze należy wiedzieć o celiakii? Zapraszamy do artykułu!

Czym jest celiakia?

Nietolerancja glutenu, czy też inaczej celiakia, to poważne zaburzenie trzewne, które w istotny sposób wpływa na codzienne funkcjonowanie chorych. Jest to choroba autoimmunologiczna, która ma podłoże genetyczne i dotyczyć może osób w każdym wieku, choć bardzo często ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie. Cechuje się wystąpieniem jednego lub wielu objawów powiązanych z układem pokarmowym i nie tylko. Celiakia klasyczna, którą spotkać można najczęściej u dzieci, wiąże się z tym, że objawy mogą wystąpić po około miesiącu od wprowadzenia diety glutenowej. Według statystyk kobiety na celiakię chorują dwa razy częściej niż mężczyźni. Nie można jej wyleczyć, więc należy nauczyć się z nią żyć i stosować się do ściśle określonych zasad związanych z przygotowywaniem i spożywaniem posiłków. 

• Jak objawia się nietolerancja glutenu i co wyeliminować z diety?


Wbrew pozorom w społeczeństwie wcale nie tak rzadko występują celiakie. Co to konkretnie oznacza? Szacuje się, że w Europie zmaga się z tą chorobą około 1% osób, więc nie są to małe liczby ludzi. Gluten to frakcja białek obecnych w zbożach. Znaleźć można je w pszenicy i jej odmianach, życie, pszenżycie i jęczmieniu, ponadto często glutenem zanieczyszczony jest również owies, ze względu na bliskość upraw lub przetwórstwo powiązane z innymi rodzajami zbóż. 

Celiakia wiąże się z niewłaściwą odpowiedzią układu immunologicznego na gluten. Odpowiedź ta jednak kierowana jest przeciw własnym tkankom, prowadząc do stanu zapalnego jelita cienkiego oraz zaniku jego kosmków, co przyczynia się do upośledzenia wchłaniania składników odżywczych. Nie jest to jednak choroba wyłącznie jelit. Wyróżnić można szereg jej objawów klinicznych, które dotyczyć mogą wielu innych narządów, nie tylko w obrębie układu pokarmowego. Podstawą przy leczeniu celiakii jest dieta bezglutenowa bez jakichkolwiek ustępstw czy kompromisów. Zdarza się jednak, że pacjenci wymagają dodatkowego wsparcia farmakologicznego. Wówczas korzystać można z recepty online, która ułatwia szybki dostęp do specjalistów, bez potrzeby wcześniejszej rezerwacji wizyty czy oczekiwania na nią tygodniami. 

Celiakia nie jest tym samym, co alergia na gluten. Celiakia jest chorobą immunologiczno-genetyczną, efektem której jest nietolerancja glutenu. Niestety nie jest wyjaśniona wciąż przyczyna identyfikacji akurat glutenu jako czynnika „niebezpiecznego”. Podstawowym znanym faktem jest jednak to, że choroba wiąże się z predyspozycją genetyczną, ponadto wpływ mogą mieć tu pewne czynniki środowiskowe. Do pełnego rozpoznania choroby konieczne jest wykonanie biopsji jelita cienkiego. 



W związku z obecnością w diecie glutenu, układ odpornościowy chorego reaguje nieprawidłowo. Dochodzi do stanu zapalnego w jelicie i niszczenia kosmków jelitowych. Organizm produkuje także przeciwciała przeciw gliadynie i transglutaminazie tkankowej.

Uczulenie na gluten to natomiast inna jednostka chorobowa, która objawiać może się problemami jelitowymi, zmianami skórnymi, katarem alergicznym, a nawet skurczem oskrzeli czy wstrząsem anafilaktycznym. W obu tych przypadkach podstawą jest jednak ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej. Odróżnić należy również celiakię od nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Są to odrębne jednostki chorobowe, które niekiedy bywają błędnie łączone. Objawy nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten mogą nieco przypominać objawy celiakii, ponadto pacjenci zmagają się z przewlekłym zmęczeniem i złym samopoczuciem. 

Celiakia – objawy

Do niedawna wydawało się, że celiakia wiąże się głównie z biegunkami i spadkiem masy ciała, jednak na celiakię objawy innego typu także mogą wskazywać. Choroba może objawiać się różnymi symptomami. Mogą być one związane oczywiście z przewodem pokarmowym, jednak mogą pojawiać się także poza nim.

Objawy celiakii u dorosłego to między innymi biegunki (wodniste lub tłuszczowe) lub czasem zaparcia, a także anemia i niedobory żelaza. Często pojawiają się u chorych wzdęcia i dochodzi do zwiększenia obwodu brzucha, ponadto nie są wykluczone dolegliwości bólowe brzucha. Nie są rzadkością również zmiany zachowania, w tym zarówno nadpobudliwość, jak i apatia oraz przewlekłe zmęczenie, czy też ciągłe osłabienie i częste bóle głowy. Zauważyć można również spadek masy ciała pacjentów. Celiakia u dzieci wiąże się z nasileniem objawów jelitowych, ponadto przyczynia się do poważnych zaburzeń rozwojowych, w tym zwłaszcza do niskiego wzrostu i opóźnienia dojrzewania. Jeśli chodzi o dolegliwości pozajelitowe, które to często występują u osób dorosłych, wspomnieć należy między innymi o aftach w jamie ustnej, schorzeniach nerek, migrenie i depresji. Może pojawić się ponadto neuropatia. 

Wspomnieć należy również o skórnej postaci celiakii, zwanej chorobą Duhringa. Celiakia objawy skórne w tym przypadku daje w postaci pojawiających się na ciele grudek i pęcherzyków, które są bardzo swędzące. Gdy u pacjenta występuje nietolerancja glutenu, objawy skórne obejmują między innymi kolana i łokcie pacjentów, a także ich głowę (w tym twarz i część owłosioną głowy), ponadto występować mogą na łopatkach, kości krzyżowej, a nawet na pośladkach. 

W tym miejscu należy również zaznaczyć, że jedną z odmian celiakii jest postać bezobjawowa (w surowicy krwi występują swoiste przeciwciała IgA EmA), w przypadku której pacjent może bardzo długo być nieświadomy swojej choroby. Bozobjawowość nie musi jednak trwać stale – postać może przekształcić się w skąpo- lub pełnoobjawową. 

Przyczyny celiakii

Celiakia przyczyny może mieć różne, choć jest chorobą o podłożu genetycznym. Wywoływana jest przez niewłaściwą reakcję immunologiczną na zawarty w zbożach gluten. Osoby zmagające się z tą chorobą w większości posiadają predyspozycje genetyczne do jej wystąpienia, a mianowicie specyficzny zestaw grup genów. Choroba może pojawić się w związku z pewnymi czynnikami. Sprzyja jej np. niedostateczna odporność, która związana może być z przebytymi infekcjami. Oprócz przebytej silnej infekcji przyczynić się do ujawnienia celiakii może ponadto cukrzyca, a nawet zapalenie stawów lub tarczycy. W przypadku spożycia pokarmów zawierających w składzie gluten, dochodzi wówczas do pobudzenia układu odpornościowego pacjenta. Efektem jest wytworzenie przeciwciał i inicjacja odpowiedzi zapalnej. Nietolerancja glutenu wiąże się więc z wystąpieniem przewlekłego stanu zapalnego ściany jelit. W efekcie dochodzi do zaniku kosmków w jelitach oraz zmniejszenia aktywności enzymów trawiennych. Typowe są wówczas zaburzenia wchłaniania składników odżywczych. 

Jeśli chodzi o zagadnienie „celiakia a ciąża”, należy mieć na uwadze fakt, że nietolerancja glutenu może stać się przyczyną powikłań w trakcie trwania ciąży. Nieleczona choroba zwiększa ryzyko poronienia kilkukrotnie, ponadto wpływa niekorzystnie na rozwój dziecka, objawiając się m.in. niską masą urodzeniową. U kobiet w ciąży z celiakią może wystąpić ponadto anemia, która może przyczyniać się do wystąpienia powikłań okołoporodowych i doprowadzić do zaburzeń laktacji.  Z kolei celiakia u niemowlaka może prowadzić do zaburzeń związanych z prawidłowym wzrostem i rozwojem. Niemowlęta z celiakią mogą nie chcieć jeść, ponadto są często rozdrażnione i podatne na infekcje. U niemowląt pierwsze objawy nietolerancji glutenu mogą wystąpić po 4-6 tygodniach po wprowadzeniu produktów zawierających gluten. Mogą pojawić się wówczas między innymi bóle brzucha, mięśni i stawów, a także wymioty i biegunki. 

Diagnostyka – jak rozpoznać celiakię?

Gdy u pacjenta podejrzewana jest celiakia, kierowany jest na różnego rodzaju badania, które niezbędne są do jej zdiagnozowania lub wykluczenia. 

• Zazwyczaj wykonywane są testy serologiczne. Tego typu testy na celiakię mają za zadanie wykryć we krwi przeciwciała, które są charakterystyczne dla choroby. Mowa o przeciwciałach EMA, TG2 i DGP. Ważne, by do badań krwi pacjent podszedł, stosując uprzednio dietę normalną, a nie bezglutenową. W przypadku braku glutenu w posiłkach pacjenta test serologiczny może wyjść ujemny, gdyż po prostu nie będzie czynnika, w odpowiedzi na który przeciwciała się pojawiają. Gdy testy serologiczne wyjdą dodatnio, nie jest to jednak podstawa, by rozpoznana mogła być celiakia. 
• Badania dodatkowe, które wykonuje się pacjentom, to również badanie wycinka błony śluzowej jelita cienkiego. Gdy w grę wchodzi celiakia, diagnostyka opiera się na badaniu makroskopowym pobranego wycinka. Jeśli przy badaniach wykonywanych przez lekarza zauważyć można wygładzenie śluzówki i obecność w niej limfocytów, może być mowa o celiakii. Również przed biopsją pacjent powinien być na diecie glutenowej. 
• Wykonywane są pacjentom w celu diagnostyki również badania genetyczne – te można zrobić bez względu na stosowaną wcześniej przez pacjenta dietę. Pozwalają one jednak wykluczyć chorobę (wyniku ujemny), ale nie ją rozpoznać (wynik dodatni). Dodatni wynik testu genetycznego świadczy bowiem jedynie o predyspozycjach genetycznych do celiakii, a nie o jej faktycznym występowaniu u pacjenta. Taki wynik jest wskazaniem do tego, by diagnostyka była poszerzona – np. o badania serologiczne oraz biopsję. 

Test na gluten, a raczej nietolerancję glutenu, powinny wykonać osoby, które mają objawy zaburzeń wchłaniania jelitowego lub zmagają się z nawracającymi dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi. Wskazaniem do badań może być również anemia, której przyczyny nie da się ustalić. Jeśli chodzi o dzieci, zbyt niski wzrost także może wskazywać na celiakię, dlatego jest wskazaniem do wykonania badania. 

Kto najczęściej choruje na celiakię?

Celiakia często współistnieje z niektórymi schorzeniami. Towarzyszy między innymi pacjentom zmagającym się z chorobami autoimmunologicznymi oraz schorzeniami genetycznymi (np. zespół Downa) . Cukrzyca typu 1, choroby tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, zespół Turnera lub Williamsa to kolejne czynniki ryzyka, zwiększające prawdopodobieństwo, by wystąpiła równolegle choroba. Celiakii spodziewać można się również, jeśli występuje ona w najbliższej rodzinie, tzn. u bliskich I stopnia. 

Odmiany celiakii

Celiakia ma wiele odmian. Jeśli chodzi o jej postacie kliniczne, różnić mogą się one między innymi objawami i stopniem ich dokuczliwości. Wyróżnić można celiakię jawną, czy też pełnoobjawową, skąpoobjawową i utajoną.

Celiakia pełnoobjawowa (jawna) jest najbardziej dokuczliwa dla pacjentów. Występują przy niej tłuszczowe lub wodniste biegunki, dochodzi do zmniejszenia masy ciała, ponadto pojawiają się wzdęcia i bóle brzucha. Czasem u pacjentów zamiast biegunek pojawiają się zaparcia, ponadto charakterystycznym objawem tej postaci choroby jest niski wzrost i inne zaburzenia rozwoju. Celiakii jawnej towarzyszy również przewlekłe zmęczenie i niedokrwistość związana z niedoborami żelaza. Czasem zaobserwować można u pacjentów również apatię bądź stany depresyjne, nadmierną męczliwość lub wręcz nadpobudliwość. 

Celiakia skąpoobjawowa – jak sama nazwa wskazuje – daje objawów znacznie mniej, często wręcz pojedyncze. Warto wiedzieć, że symptomy te często są niespecyficzne, a nawet pozajelitowe. 

Celiakia utajona nie daje jakichkolwiek zmian jelitowych i nie towarzyszą jej inne objawy ze strony organizmu. Wykryć można ją natomiast, badając obecność przeciwciał we krwi. Utajona postać choroby może z czasem przejść w skąpo- lub pełnoobjawową. 

Dieta przy celiakii

Celiakia jest schorzeniem, które bardzo odbija się na zdrowiu pacjenta, ponadto znacznie utrudnia mu codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie. Gdy w grę wchodzi celiakia, dieta bezglutenowa to podstawa. Niestety nie oznacza to wyłącznie rezygnacji z pieczywa czy innych produktów mącznych. Domieszki glutenu znaleźć można w wielu produktach spożywczych, w tym również tych, których wielu z nas zupełnie nie podejrzewałoby o to. Chorzy na celiakię powinni zatem zawsze z uwagą analizować etykiety wszystkich produktów spożywczych, które trafiają do ich koszyka czy na talerz. 

Gluten obecny jest w produktach zawierających pszenicę, jęczmień, żyto i owies. Będzie zatem obecny w większości rodzajów pieczywa, makaronów, ciast, ciastek i słodyczy, ponadto znaleźć można go w zaprawianych mąką sosach, piwie, kawie zbożowej, a nawet w niektórych alkoholach. Źródłem glutenu jest również kasza manna, jęczmienna, czy kuskus. Niekiedy domieszki glutenu obecne są w produktach mlecznych, a nawet w wędlinach, budyniach, majonezach, chipsach itp. Co więcej – gluten obecny jest także w niektórych lekach czy kosmetykach (np. pomadki do ust), więc trzeba stale mieć się na baczności. 

Należy pamiętać, że w przypadku celiakii ograniczyć dolegliwości i doprowadzić do poprawy zdrowia może skutecznie wyłącznie całkowita dieta bezglutenowa (produkty nie mogą zawierać glutenu). Co jeść, powinien doradzić pacjentowi wykwalifikowany dietetyk, gdyż unikanie glutenu nie może wiązać się z dietą nieprzemyślaną, bo łatwo wówczas o poważne niedobory pokarmowe. Jadłospis bezglutenowy warto ustalić z doświadczonym dietetykiem, wówczas pacjent będzie mieć pewność, że jego dieta jest zbilansowana i zdrowa. 

Powikłania przy nieleczonej celiakii

Niestety celiakia to choroba bardzo groźna, która może mieć wiele poważnych powikłań. Pojawiają się one, gdy pacjent nie jest odpowiednio leczony lub nieodpowiedzialnie podchodzi do zaleceń dietetycznych związanych ze swoim schorzeniem. Jednym z najgroźniejszych powikłań tej choroby jest nowotwór złośliwy. Może być to między innymi guz gardła i przełyku, jak również jelita i narządów takich jak wątroba, tarczyca czy węzły chłonne. Nieleczona celiakia może skutkować także innymi konsekwencjami. Zaliczyć można do nich między innymi niepłodność lub problemy z utrzymaniem ciąży (poronienia i przedwczesne porody), jak również wrzodziejące zapalenie jelita cienkiego czy osteoporozę. Chorobie często towarzyszy również anemia i zapalenie naczyń krwionośnych, a także RZS, astma i sarkoidoza. Współistniejące schorzenia dotyczą często układu nerwowego, a także endokrynologicznego. Często pojawiają się u osób zmagających się z celiakią bezobjawową również choroby nerek i wątroby, a także wiele innych schorzeń. 

Rokowania dla chorych na celiakię

Celiakia wciąż jest intensywnie badana i trwają prace nad metodami leczenia tej trudnej choroby, czy też uprawą nowych odmian zbóż bezglutenowych, które dawałyby większe pole manewru, jeśli chodzi o menu chorych.

Wielu pacjentów zadaje sobie pytanie, czy celiakia jest uleczalna. Niestety trzeba wiedzieć, że rokowania w przypadku tej choroby nie są korzystne. Celiakia jest chorobą, z którą pacjent zmagać będzie się do końca życia, dlatego ważne, by nauczył się ją kontrolować. Niezwykle ważne jest ścisłe kontrolowanie diety bezglutenowej, a także pozostawanie pod kontrolą lekarską i bieżące monitorowanie wyników krwi, by w porę przeciwdziałać ewentualnie pojawiającym się niedoborom pokarmowym. 

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️