Zez zbieżny – co go wywołuje? Metody leczenia

Napisano 17.03.2023 | Asystent Lekarza | Czas czytania: 5 min.

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Zez charakteryzuje się niewłaściwym ustawieniem gałek ocznych. Chorobie tej często towarzyszą zaburzenie widzenia. Objawy mogą obejmować tylko jedno oko lub obydwoje oczu. Wśród przyczyn tego schorzenia wymienia się wady wrodzone oraz porażenie nerwów ocznych. Istnieje kilka rodzajów zeza. Sprawdźmy, co wywołuje zeza zbieżnego i jak można go wyleczyć.

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Co to jest zez zbieżny?

Zez (strabismus) to choroba polegająca na nierównoległym ustawienie gałek ocznych. Ze schorzeniem tym wiążą się różne zaburzenia widzenia jednoocznego lub dwuocznego. Zez to nie tylko nieestetyczne, nierównolegle ustawienie oczu, jest to choroba zezowa, która może mieć wiele przyczyn i dzieli się na kilka rodzajów. Zez może być jednostronny, wtedy zezuje jedno (to samo) oko lub naprzemienny, gdy zezuje raz jedno, a raz drugie oko.

Dodatkowo zez dzieli się ze względu na kierunek odchylenia oka, wtedy wyróżniamy zez:

  • zbieżny – występuje, gdy oko jest odchylone w kierunku nosa;
  • rozbieżny – gdy oko odchyla się w stronę skroni;
  • odchylony ku górze lub ku dołowi;
  • skośny.

Zez zbieżny to poważna wada wzroku, która zaburza funkcje prawidłowego widzenia, a do tego wygląda nieestetycznie. Widzenie obuoczne zapewnia każdemu człowiekowi przestrzenne, trójwymiarowe postrzeganie świata. Do niego niezbędne jest równoczesne patrzenie każdym z dwojga oczu oraz skomplikowany proces asocjacyjny, który odbywa się w sferze nerwowo-psychicznej. Niedowidzenie wywołane zezem powodują procesy supresji ekscentrycznej fiksacji i nieprawidłowej korespondencji, co jest efektem sensorycznej adaptacji oka zezującego. Taka adaptacja może odbyć się tylko w niedojrzałym układzie wzrokowym dziecka. W oku zezującym może istnieć także wada refrakcji, większa niż w oku towarzyszącym. Czasami odchylenia osi widzenia powodują skutki deprywacji, wynikające np. z zaćmy wrodzonej lub urazu oka. Niedowidzenie w takim przypadku może powstawać poprzez nakładanie się kilku istniejących przyczyn.

Zez zbieżny to przypadłość, która zaburza prawidłowe funkcjonowanie oka lub oczu. Choroba ta wymaga specjalistycznego leczenia, gdyż nieleczony zez może doprowadzić do obniżenia ostrości wzroku, a nawet do ślepoty. Warto jak najszybciej zacząć przyjmować leki, co ułatwia obecnie e-recepta. Do jej realizacji wystarczy czterocyfrowy kod i numer PESEL.

Zez zbieżny – jak go rozpoznać?

Zez zbieżny często wykrywany jest podczas badania u okulisty. Jednak choroba ta jest na tyle charakterystyczna, że często sami rodzice mogą zauważyć, iż ich dziecko ma problemy ze wzrokiem. Warto skonsultować swoje spostrzeżenia z lekarzem, ponieważ w przypadku małych dzieci można mieć do czynienia z tzw. zezem pozornym. U niemowlaków zdarza się, że gałki oczne są ustawione prawidłowo, a wrażenie zeza jest spowodowane kształtem nosa, powiek, które zmieniają się wraz z rozwojem malucha.

Najprostszą metodą badania zeza zbieżnego jest test naprzemienny zasłaniania oczu fiksujących i obserwacja punktu umiejscowionego na wprost przed pacjentem. Podczas wykonywania badania lekarz obserwuje, czy gałki oczne są ustawione spokojnie, czy też wykonują jakieś czynności. W przypadku prawidłowego, równoległego ustawienia oczu podczas badania naprzemiennego nie wykonują one żadnych ruchów. Jeśli natomiast jest widoczny ruch oka zasłoniętego w chwili jego odsłaniania, wówczas można wykryć zez ukryty. W przypadku zeza jawnego obserwowany jest ruch nastawczy oka odsłoniętego w chwili, gdy drugie oko zostaje zakryte (w momencie, kiedy oko niezasłonięte musi podjąć fiksację).

Zez zbieżny – diagnostyka obejmuje następujące badania:

  • Badanie ostrości wzroku – umożliwia wykrycie niedowidzenie oraz ocenę jego stopnia.
  • Badanie wady refrakcji – musi być ono poprzedzone porażeniem akomodacji, ponieważ u dzieci może ona równoważyć nadwzroczność. Wykrycie wady refrakcji wymaga szybkiej korekcji.
  • Ocena dna oka – umożliwia wykluczenie innych chorób, np. nowotworu jako przyczyny zeza.
  • Badanie ustawienia i ruchomości gałek ocznych – umożliwia odróżnienie zeza towarzyszącego od zeza porażennego. W trakcie badania ruchomość gałek ocznych badana jest w dziewięciu kierunkach.
  • Test obserwacji odblasków rogówkowych – oczy oświetlane są światłem. W oku prowadzącym odblask tworzy się w środku rogówki, a w oku zezującym – w innym miejscu. Badanie umożliwia ustalenie kąta odchylenia oka zezującego.

Zez zbieżny – przyczyny występowania

W takiej chorobie jak zez zbieżny przyczyny jej występowania mogą być różne. U dzieci najczęściej jest on skutkiem przebytych chorób zaburzających prawidłowy rozwój widzenia. Odrębną grupę stanowi zez porażeniowy, który jest spowodowany porażeniem mięśni okoruchowych. To może wywołać stan zapalny, zatrucie lub choroby układu nerwowego.

Przyczyną zeza zbieżnego są zmiany aparatu wewnętrznego lub modyfikacje w ośrodkach kory mózgowej. Inne powody występowania zeza zbieżnego u dorosłego to:

  • przebyty uraz, uszkodzenia głowy;
  • udar mózgu;
  • wady refrakcji;
  • nowotwory siatkówki oka;
  • przewlekłe infekcje i zakażenia;
  • różnica wady wzroku pomiędzy gałkami ocznymi;
  • schorzenie oczodołów;
  • choroby ośrodkowego układu nerwowego;
  • zaburzenia czynności nerwów odpowiadające za mięśnie gałkoruchowe.

Zez zbieżny naprzemienny u dziecka najczęściej jest wynikiem nierównowagi mięśni okołoruchowych. Jest to określane jako heterophoria (heteroforia), co jest równoznaczne z zezem ukrytym, który ujawnia się dopiero po wyłączeniu widzenia obuocznego, poprzez zasłonięcie jednego oka. Wtedy pojawia się zbaczanie oka zezującego w stronę nosa. Natomiast po odsłonięciu zdrowego oka obie gałki oczne ustawiają się równolegle. Dodatkowo występuje wrodzony zez zbieżny u niemowlaka. Jest to tzw. rzeczywista niemowlęca ezotropia występująca już od momentu porodu.

Czy zez zbieżny może pojawić się u dorosłych?

Zez zbieżny u dorosłego może być skutkiem nieleczonej lub nieskorygowanej choroby z lat dziecięcych, a nawet niemowlęcych. Dodatkowo może występować na skutek urazów głowy, udaru lub nowotworu siatkówki oka.

U osób dorosłych zez zbieżny może także wystąpić z powodu:

  • cukrzycy;
  • nadciśnienia tętniczego;
  • chorób zaburzających czynności mięśni okoruchowych;
  • chorób zaburzających czynności nerwu wzrokowego;
  • zmiany rozwoju ośrodków kojarzeniowych kory mózgowej.

Czy istnieją leki na zeza zbieżnego?

W przypadku zeza zbieżnego leczenie poprzez wstrzyknięcie toksyny botulinowej może być zastosowane w przypadku małych i średnich stopni zeza dziecięcego, nabytego zeza dorosłego lub gdy zez jest konsekwencją operacji odwarstwienia siatkówki. Lek w formie toksyny może być także przydatny w innych porażeniach nerwów czaszkowych wpływających na mięśnie oczu. Dodatkowo można poprzez wstrzyknięcie toksyny botulinowej zredukować pozostałości zeza po tradycyjnej operacji tego schorzenia oczu. Lek ten jest również stosowany śródoperacyjnie w celu wzmocnienia efektu zabiegu chirurgicznego. Toksyna może być wstrzykiwana diagnostycznie, przy złożonych przypadkach zeza, jako pomoc w planowaniu leczenia operacyjnego.

Zez zbieżny – czy można go wyleczyć przez ćwiczenia?

Leczenie zeza zbieżnego naprzemiennego powinno być wspierane odpowiednimi ćwiczeniami. Ich zadaniem jest wzmocnienie mięśni okołoruchowych. Ćwiczenia są dobierane przez lekarza specjalistę, muszą być wykonywane pod jego nadzorem lub w poradni leczenia zeza.

Każdy chory otrzymuje specjalny zestaw ćwiczeń, który musi systematycznie wykonywać samodzielnie w domu.

Ćwiczenia na zeza zbieżnego naprzemiennego dzielimy na dwie grupy:

  • Pleopatyczne – polegają na oszczędzaniu zdrowego oka i wymuszaniu pracy oka zezującego. Zasłania się jedno oko na kilka godzin dziennie specjalną przesłoną stosowaną na lub pod szkła okularów.
  • Ortoptyczne – stosowane, gdy dojdzie do zaburzeń widzenia. Rehabilitacja jest podzielona na kilka etapów i obejmuje kilka sesji. Ćwiczenia są dobrane indywidualnie do pacjenta, dotyczą m.in. nauki łączenia obrazu z obu oczu.

Jakie okulary na zeza zbieżnego?

Podstawową metodą leczenia zeza zbieżnego, oprócz ćwiczeń, jest odpowiednio dobrana korekcja okularowa. Jest ona modyfikowana w zależności od rodzaju występującego zeza oraz współistniejącej wady refrakcji. Główną zasadą leczenia okularowego jest maksymalne rozluźnienie akomodacji w przypadku zeza zbieżnego lub stymulacja akomodacji przy zezie rozbieżnym.

W przypadku leczenia zeza zbieżnego największą rolę odgrywa czynnik akomodacyjny. Nawet niewielka, niewyrównana nadwzroczność jest impulsem do akomodacji, która na zasadzie współruchu uruchamia konwergencję i przyczynia się do zwiększenia kąta zeza zbieżnego. Z tego powodu w każdym przypadku zeza zbieżnego oka lewego czy prawego niezbędne jest wyrównanie nadwzroczności. Przypisuje się wtedy najmocniejsze szkła plusowe. Niestety, czasami w sytuacji, gdy występuje napięta akomodacja, pacjent zamiast pełnego wyrównania, widzi w przepisanych okularach niewyraźnie. W takim przypadku zalecane jest zastosowanie kropli porażających akomodację w celu zaadaptowania się do okularów.

Zez zbieżny u dziecka może być korygowany okularowo poprzez szkła dwuogniskowe – tzw. szkła Franklina (executive bifocals). W prawidłowo dopasowanych szkłach Franklina górna część soczewki do bliży powinna przechodzić tuż poniżej środka źrenicy. Umiejscowienie dodatku do bliży ma wymuszać patrzenie przez dolny segment soczewki.

W przypadku zeza zbieżnego oka prawego i lewego oraz krótkowzroczności, aby maksymalnie rozluźnić akomodację, stosuje się najsłabsze szkła minusowe zapewniające dobre widzenie. Można również stosować szkła Franklina z mniejszą opcją minusów w soczewce dolnej do czytania. Jednak taka opcja jest rzadko wybierana, ponieważ przynosi minimalne korzyści choremu.

Zez zbieżny – kiedy konieczne jest leczenie operacyjne?

Wrodzony zez zbieżny u dziecka, czyli rzeczywista niemowlęca ezotropia, wymaga leczenia operacyjnego. Powinna ona się odbyć jeszcze przed ukończeniem przez niemowlaka 12. miesiąca życia, a najpóźniej przed 24 miesiącem życia. Ważne, aby przed operacją wykonać ocenę wady wzroku i ją skorygować przed przystąpieniem do zabiegu.

U dzieci starszych z zezem zalecane jest wykonanie operacji nie później niż w wieku 10 lat, ponieważ zwiększa to szansę na prawidłowe ustawienie gałek ocznych i nauczenie się prawidłowego widzenia obuocznego.

Operacje zeza są dość skomplikowane i mają różny przebieg. W ich trakcie osłabia się działanie niektórych grup mięśni lub wzmacnia się je, jeśli są słabe. Dodatkowo w czasie operacji mogą być zastosowane np. szwy regulowane, które umożliwiają poprawienie ustawienie oczu po wykonaniu zabiegu.

U chorego z zezem zbieżnym, podczas operacji wskazane jest osłabienie mięśnia prostego przyśrodkowego oraz wzmocnienie mięśnia prostego bocznego zezującego oka. Przed operacją zeza zbieżnego icd-10 konieczne jest wykonanie prób z pryzmatem, ponieważ u tych pacjentów po operacji może wystąpić podwójne widzenie.

Całkowite wyleczenie zeza jest możliwe, jeśli jest rozpoczęte wcześnie, najlepiej zaraz po pojawieniu się objawów choroby. Najlepsze rezultaty leczenie zeza zbieżnego daje u małych dzieci. W celu pełnego wyleczenia należy połączyć kilka metod  leczenia: odpowiednio dobrane okulary, ćwiczenia oraz operacja.

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Informacje zawarte w dziale „Blog" serwisu NaszaRecepta.pl należy traktować jedynie jako informacyjno-edukacyjne. Treści te i porady w nich zawarte nie mogą w żadnym wypadku zastąpić bezpośredniego kontaktu z lekarzem i nie powinny być również uznawane za profesjonalną poradę medyczną. Wydawca serwisu NaszaRecepta nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywanie porad z materiałów informacyjno-edukacyjnych bez wcześniejszej konsultacji ze specjalistą.