Zatrucie pokarmowe – jak leczyć? Przyczyny i objawy zatrucia

Do zatrucia pokarmowego dochodzi najczęściej po spożyciu żywności zakażonej bakteriami, wirusami lub pierwotniakami. Jeśli dany produkt jadło więcej osób, takie same symptomy mogą wystąpić u grupy osób. Jakie są objawy zatrucia pokarmowego? Jak leczyć tę dolegliwość? Czy w sytuacji, gdy doszło do zatrucia, warto sięgnąć po domowe sposoby czy lepiej od razu udać się do lekarza? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule. 

Zatrucie pokarmowe – czym jest?

Terminem tym określa się pojawiające się ostre dolegliwości żołądkowo-jelitowe, które, dzięki temu, że pojawiają się nagle oraz krótko po spożyciu żywności skażonej drobnoustrojami, można powiązać z określonym produktem, najczęściej żywnością pochodzenia zwierzęcego lub zawierającą surowce zwierzęce [1]. 

Liczba zatruć pokarmowych rośnie latem, ze względu na korzystniejsze warunki dla wielu chorobotwórczych drobnoustrojów, mogą one dotyczyć jednej osoby lub grupy osób, która spożyła ten sam produkt. Wszystkie przypadki zatruć pokarmowych powinny być zgłaszane przez lekarzy władzom sanitarnym, ponieważ niektóre z nich mogą być śmiertelne [1]. 

Zatrucie pokarmowe – przyczyny

Drobnoustroje, które odpowiadają za zatrucia pokarmowe, są obecne w prawie każdym surowym produkcie pochodzenia zwierzęcego, można je znaleźć także w wodzie. Dlatego przed spożyciem zalecane jest mycie rąk oraz obróbka termiczna żywności. W sytuacji, gdy wystąpiły objawy zatrucia pokarmowego u dziecka, osoby dorosłej chorującej przewlekle, seniora lub kobiety w ciąży, lepiej nie zwlekać i zgłosić się do lekarza. Wizyta może się odbyć w formie stacjonarnej lub zdalnie – jako teleporada. Specjalista przeprowadzi szczegółowy wywiad i na jego podstawie wystawi recepty online, a także przekaże niezbędne zalecenia, żeby uporać się z problemem zdrowotnym. 

Co powoduje zatrucia? Najczęściej do wywołania zatrucia pokarmowego przyczyniają się [1] [2] [3] [4]: 

• bakterie – Bacillus cereus, Campylobacter, Clostridium botulinum (laseczki jadu kiełbasianego), Escherichia coli (pałeczki okrężnicy), Listeria monocytogenes, Salmonella, Shigella, Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) oraz Vibrio vulnificus. Mogą one znajdować się w niepasteryzowanym mleku i serach, jajkach i produktach z surowych jaj, surowym mięsie i owocach morza oraz nieprzegotowanej wodzie. Zatruciu sprzyja nieodpowiednia higiena (brak mycia rąk przed kontaktem z żywnością), nieprawidłowe przechowywanie produktów oraz spożywanie przeterminowanych pokarmów. 
• wirusy – tego typu zatrucia pokarmowe są szczególnie częste u małych dzieci, powodują je: astrowirusy, norowirusy (zwane wcześniej wirusami Norwalk-like), rotawirusy, sapowirusy oraz wirus zapalenia wątroby typu A, 
• grzyby – po spożyciu żywności zaatakowanej przez pleśń do organizmu przedostają się mykotoksyny wytwarzane przez grzyby, 
• pasożyty – najczęściej zatrucia powodują: Ascaris lumbricoides, Giardia lamblia (lamblia jelitowa), Cryptosporidium, Cyclospora cayetanensis, Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki), przywry Opisthorchiidae i Paragonimus oraz Toxoplasma gondii.  Pasożyty te mogą żyć w przewodzie pokarmowym, nie dając przez długi czas żadnych objawów.

Do zatruć pokarmowych zalicza się także przedostanie do organizmu toksyn po spożyciu zepsutych ryb i skorupiaków [1]. Za zatrucie pokarmowe mogą odpowiadać również tasiemce Taenia saginata i Taenia solium [5] [6]. 

To, czy dojdzie do zatrucia, zależy od wieku oraz stanu zdrowia organizmu. Ryzyko jest największe w przypadku niemowląt i dzieci, osób starszych, dorosłych chorujących przewlekle (np. na cukrzycę lub raka) oraz kobiet w ciąży [7]. 

Objawy zatrucia pokarmowego wywołane przez wirusy i bakterie 

Zatrucie pokarmowe objawia się zwykle bólami brzucha, biegunką, dreszczami, gorączką, nadmiernym zmęczeniem, nudnościami, utratą apetytu oraz wymiotami [1]. Objawy zatrucia pokarmowego pojawiają się zwykle do kilku godzin po zjedzeniu skażonej żywności. Jak długo może się utrzymywać zatrucie pokarmowe? Ile trwa zatrucie pokarmowe? Na to pytanie nie ma niestety jednoznacznej odpowiedzi. Dolegliwości mogą się bowiem utrzymywać od kilku godzin do nawet kilku dni [7]. 

Po czym poznać, co wywołało zatrucie pokarmowe? Objawy mogą się różnić, w zależności od źródła zanieczyszczenia [3] [4] [7]: 

• infekcja Listeria może powodować biegunkę i gorączkę, szczególnie niebezpieczne jest zatrucie w ciąży, 
• objawem zakażenia Shigella są zwykle skurcze brzucha oraz krwawe stolce, 
• w przypadku salmonellozy może wystąpić łagodne zapalenie żołądka i jelit sugerujące zatrucie pokarmowe, biegunka (w tym także ciężka lub o charakterze przewlekłym), 
• zakażenie Escherichia Coli może wywołać nudności i wymioty, co sugeruje jednoznacznie zatrucie, objawy, które mogą także wystąpić to wodnista lub krwawa biegunka, 
• zakażenie Campylobacter może powodować zapalenie żołądka i jelit, ale także wysoką gorączkę , zapalenie stawów oraz zespół Guillain-Barré (jest to autoimmunologiczna choroba dotycząca nerwów obwodowych), 
• zatrucie jadem kiełbasianym (Clostridium botulinum) może się objawić poprzez bóle ciała, nudności, wymioty, osłabienie, a także paraliż i niemożność przełykania. Toksyna botulinowa może także doprowadzić do nietypowego objawu zatrucia pokarmowego – zawrotów głowy, 
• wirusowe zatrucie pokarmowe ma najczęściej postać zapalenia żołądka i jelit, a objawy, które mu towarzyszą to biegunka i wymioty, w przypadku zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu A mogą wystąpić dodatkowo złe samopoczucie oraz żółtaczka. 

Zatrucie pokarmowe — objawy i pierwsza pomoc: 

• objawy zatrucia pokarmowego, które mogą potencjalnie zagrażać życiu to: biegunka dłuższa niż 3 dni, gorączka wyższa niż 38,9 ° C, krwawy mocz lub stolec, objawy ciężkiego odwodnienia, trudności z mówieniem oraz zaburzenia widzenia. Po zauważeniu któregokolwiek z nich należy natychmiast skontaktować się z lekarzem lub zasięgnąć pomocy medycznej [3].

Jak leczyć wirusowe zatrucie pokarmowe?

Jak leczyć zatrucie pokarmowe wywołane przez wirusy? Wirusowe zatrucie pokarmowe zwykle przemija samoistnie. Postępowanie polega na przeciwdziałaniu powikłaniom, jakie może dać zatrucie pokarmowe. Jak leczyć tę dolegliwość? 

Co na zatrucie pokarmowe – domowe leczenie [3]:

• pacjent musi uzupełniać płyny, najlepiej specjalnie przeznaczonymi do tego celu preparatami, wskazane jest także monitorowanie jego stanu nawodnienia, 
• jeśli wystąpiły mdłości lub wymioty, należy powstrzymać się od spożywania stałych pokarmów na kilka godzin, 
• wskazany jest także odpoczynek oraz unikanie produktów mlecznych, tłustych lub mocno przyprawionych potraw, żywności bogatej w cukier, a także kofeiny, nikotyny i alkoholu. 

W sytuacji, gdy wystąpi ciężkie odwodnienie, konieczna jest hospitalizacja i nawodnienie płynem dożylnym [1]. A co z farmakoterapią przy zatruciu pokarmowym? Leki, które może zalecić lekarz to loperamid lub pepto-bismol [3]. Pomogą one załagodzić dolegliwości, jakie daje zatrucie pokarmowe. Leki bez recepty można wykupić w dowolnej aptece, należy je stosować po uprzedniej konsultacji z lekarzem. 

Jak leczyć bakteryjne zatrucie pokarmowe?

Co zrobić, gdy wystąpiło bakteryjne zatrucie pokarmowe? Leczenie opiera się w dużej mierze na stosowaniu leków, które przywracają prawidłową florę jelitową (są to tzw. probiotyki) [1]. Najlepiej udokumentowane działanie mają Lactobacillus rhamnosus GG oraz Saccharomyces boulardii [8] [9]. W większości przypadków zakażenie bakteryjne ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni, pod warunkiem, że chory dba o odpowiednie nawodnienie organizmu, właściwe żywienie oraz odpoczynek. 

Zatrucie pokarmowe jak leczyć bakteryjne zatrucie za pomocą leków [1] [10]: 

• jeśli dolegliwość ma silny charakter lub nie ustępuje, lekarz może zadecydować o tym, aby pacjent przyjmował leki, które hamują sok jelitowy oraz motorykę przewodu pokarmowego, 
• antybiotyki nie są zalecane, ponieważ ich stosowanie może doprowadzić do zaburzeń flory jelitowej i wystąpienia różnych powikłań,
• jeśli lekarz zalecił przyjmowanie węgla aktywowanego, należy unikać jednoczesnego stosowania go z innymi lekami, ponieważ substancja ta wykazuje właściwości adsorpcyjne. 

Co można spożywać, jeśli wystąpiło zatrucie pokarmowe? Co jeść? Dozwolone są produkty lekkostrawne i nawadniające organizm, takie jak [3]: 

• domowy bulion,
• krakersy, 
• gotowane warzywa,
• napoje izotoniczne,
• owsianka,
• ryż. 

Co jeszcze jest ważne, jeśli chodzi o zatrucie pokarmowe? Jak leczyć to jedna kwestia, natomiast bardzo ważna jest także profilaktyka. Jeśli chodzi o zapobieganie zatruciom, ogólne zasady, jakie należy stosować w codziennym życiu to [4]: 

• dbanie o czystość sztućców oraz naczyń używanych do spożywania posiłków,  
• prawidłowe przechowywanie produktów spożywczych, nie tylko tych surowych, ale i ugotowanych,
• spożywanie żywności dobrej jakości, 
• spożywanie żywności przed upływem jej terminu przydatności do spożycia, 
• unikanie spożywania produktów, których opakowania mają wydęte, jakby nadmuchane wieczko,
• używanie oddzielnych desek do krojenia warzyw i surowego mięsa,
• używanie termometru do żywności,
• zachowanie odpowiedniej higieny podczas przygotowania i spożywania posiłków. 

Wyżej wymienione zasady są szczególnie ważne w przypadku, gdy wśród domowników znajdują się małe dzieci, kobiety w ciąży, osoby w wieku podeszłym lub chorujące przewlekle. Szczególnie niebezpieczne są konsekwencje zatrucia pokarmowego w ciąży – przykładowo, infekcja płodu bakterią Listeria może poskutkować wystąpieniem śmiertelnych powikłań, takich jak posocznica, zapalenie opon mózgowych lub zapalenie płuc [11]. Ogromne zagrożenie dla kobiet w ciąży i ich dzieci stanowią także toksoplazmoza oraz salmonella. Pierwsza z wymienionych chorób może dać poważne powikłania zdrowotne u dziecka, w tym np. ciężkie schorzenia neurologiczne lub anomalie serca [12]. Natomiast druga może nie tylko negatywnie wpłynąć na rozwój płodu, ale także przyczynić się do przedwczesnego porodu lub poronienia [13].