Zator tętnicy płucnej – jak mu zapobiegać?

Przy nieleczonym zatorze płucnym szanse na przeżycie gwałtownie maleją — nagły zgon przydarza się bowiem u nawet 30% pacjentów. Tymczasem chorobie tej można zapobiegać. W jaki sposób? Jakie są czynniki ryzyka zatoru tętnicy płucnej? Odpowiadamy na pytania w artykule.

Czynniki ryzyka zatoru tętnicy płucnej

Zanim przejdziemy do czynników ryzyka zatoru tętnicy płucnej, warto wyjaśnić, co to jest zator płucny oraz jakie są objawy zatoru płucnego. Mianem zatorowości płucnej określa się zablokowanie światła rozgałęzień tętnicy płucnej przez skrzepliny pochodzące z żył głębokich, najczęściej kończyn dolnych [1]. Jak rozpoznać zator płucny? Charakterystyczne dla zatoru tętnicy płucnej objawy to [1]: 

• atak duszności,
• ból w klatce piersiowej, 
• suchy kaszel, 
• omdlenie lub zasłabnięcie,
• krwioplucie, 
• asymetryczny obrzęk, zaczerwienienie i ból nogi.

Zator tętnicy płucnej stanowi zagrożenie dla życia, gdy nie jest leczony zator płucny, nagła śmierć przydarza się w nawet 30% przypadków [2]. Natomiast gdy pacjent leczy się na zator płucny, przeżywalność wzrasta. Szacuje się, że przy odpowiednio leczonym zatorze płucnym szanse na przeżycie wynoszą do 90-98% [18]. 

W przypadku zaobserwowania objawów zatoru płucnego należy niezwłocznie zwrócić się o pomoc lekarską. Co robić, gdy wystąpił zator płucny? Jak uratować chorego? Leczenie polega na podaniu tlenu oraz leków trombolitycznych, które rozpuszczą skrzepy. Ryzyko wystąpienia zatoru płuca można zmniejszyć, jeśli osoby, które znajdują się w grupie ryzyka zatorowości płucnej (o tym w dalszej części niniejszego artykułu), będą regularnie uczęszczać na kontrole lekarskie, a także przyjmować przepisane przez lekarza leki. Na szczęście dzięki rozwiązaniom takim jak e-recepta online dostęp do konsultacji lekarskich oraz farmakoterapii jest znacznie ułatwiony. 

Zakrzepica płucna — przyczyny oraz czynniki ryzyka

Co powoduje zator płucny? Przyczyną jest najczęściej powikłana zakrzepica żył głębokich [1]. Czynniki ryzyka zatoru płuca są takie same jak w przypadku wspomnianej choroby. Należą do nich [1] [3] [4] [5]: 

• ciąża i połóg, 
• historia zakrzepów krwi w rodzinie, 
• nadwaga i otyłość, 
• palenie papierosów,
• przebycie zabiegu chirurgicznego,
• przebycie dużego urazu,
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej, 
• wiek powyżej 40 lat, 
• wydłużone okresy bezczynności, np. leżenie w łóżku przez dłuższy czas po operacji albo siedzenie w bezruchu podczas długich podróży samolotem lub samochodem. 

Niektóre schorzenia mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zatoru tętnicy płucnej. Mowa o chorobach, takich jak np. [3] [4] [5]: 

• choroba Leśniowskiego-Crohna — nieswoiste zapalenie jelit może dawać różnorodne objawy, w zależności od tego, który odcinek układu pokarmowego został zajęty. W klasycznej postaci dominują dolegliwości gastryczne oraz gorączka i niedokrwistość [7]. Ryzyko wystąpienia zatorowości płucnej u chorych na chorobę Leśniowskiego-Crohna jest dwukrotnie wyższe niż dla populacji ogólnej [8],
• COVID-19 — częstość występowania zakrzepicy żył głębokich, udaru mózgu, zatorów tętnic kończyn oraz zatorowości płucnej jest wyższa u pacjentów z ciężkimi objawami COVID-19 [9],
• niektóre choroby nowotworowe — rak okrężnicy, mózgu, jajnika, trzustki, żołądka, płuc, piersi oraz nerek może zwiększać ryzyko powstawania zakrzepów krwi [3],
• niewydolność serca — choroba przewlekła, wynikająca najczęściej z niedokrwienia serca, niedostatecznie leczonego nadciśnienia tętniczego, wad zastawkowych serca lub kardiomiopatii [10] zwiększa prawdopodobieństwo powstawania zakrzepów.
• przebyta żylna choroba zakrzepowo-zatorowa — gdy w przebiegu zakrzepicy żylnej dojdzie do oderwania się skrzepów i przemieszczenia wraz z krwią w kierunku serca i płuc, dochodzi do rozwoju zatorowości płucnej. Taki nagły zator płucny jest bardzo niebezpieczny, ponieważ może poskutkować wstrząsem, utratą przytomności, a nawet śmiercią [11],
• sepsa — stan ten zagraża bezpośrednio życiu chorego, ponieważ prowadzi do niewydolności wielu narządów, w tym między innymi płuc, serca, wątroby oraz nerek [12]. Zagrożenie zatorem płucnym wynika z faktu, iż sepsa wymaga długiego leczenia i hospitalizacji,
• zaburzenia krzepliwości — trombofilia, czyli skłonność do występowania zmian zakrzepowych w układzie krążenia, wrodzona lub nabyta, to bardzo istotny czynnik ryzyka zatorowości płucnej [13]. Wrodzoną trombofilię można wykryć na bardzo wczesnym etapie, w tym celu wykonuje się między innymi badania genetyczne w kierunku nieprawidłowego genu czynnika V Leiden oraz protrombiny [14].

Niestety u nawet 30% pacjentów z ostrą zatorowością płucną nie udaje się ustalić jej przyczyny [6].

Zator tętnicy płucnej – jak zapobiegać nawrotowi?

Zapobieganie nawrotom zatoru tętnicy płucnej polega na [3] [15]:

• elewacji nóg w trakcie spoczynku, 
• kompresjoterapii, 
• stałej kontroli kardiologicznej i wykonywaniu okresowych badań kontrolnych, 
• stosowaniu diety ubogiej w witaminę K (która blokuje działanie leków przeciwzakrzepowych), natomiast bogatej w błonnik,
• stosowaniu leków rozrzedzających krew (inaczej przeciwzakrzepowych),
• unikaniu bezruchu po operacjach i urazach,
• unikaniu dźwigania ciężkich przedmiotów,
• zwiększeniu aktywności fizycznej.

Domowe sposoby na uniknięcie zawału płuca

W sytuacji, gdy pacjent znajduje się w grupie ryzyka zatorowości płuca, należy [16] [17]: 

• dbać o regularną aktywność fizyczną, 
• regularnie uczęszczać na badania parametrów krwi,
• stosować kompresjoterapię (zgodnie ze wskazaniami lekarza i tylko wtedy, jeśli zaistniało ku temu medyczne uzasadnienie),
• stosować określone zasady podczas długich podróży w jednej pozycji (picie dużej ilości płynów, unikanie alkoholu, częste poruszanie nogami oraz w miarę możliwości spacerowanie po pokładzie),
• unikać długotrwałego stania lub siedzenia bez ruchu,
• unikać noszenia zbyt ciasnych ubrań, 
• zadbać o zdrowe odżywianie się,
• zrezygnować z nałogów, takich jak palenie papierosów czy alkohol.