Zaburzenia mowy – podłoże neurologiczne afazji. Jak je leczyć?

Występowanie problemów z mową może wiązać się z różnymi przyczynami. Dziecko lub dorosły może mieć zaburzenia mowy o podłożu neurologicznym – np. gdy w grę wchodzi uszkodzenie mózgu. Możliwe są również wady anatomiczne, które zakłócają prawidłowy proces mówienia dziecka czy dorosłego, a także problemy o zupełnie innym podłożu. Zaburzenia w zakresie mowy podzielić można na wiele rodzajów, a ich przykładem jest między innymi afazja, czyli zaburzenie polegające na częściowej lub całkowitej utracie zdolności językowych w związku z uszkodzeniem mózgu. W przypadku terapii zaburzeń wymowy stawia się między innymi na ćwiczenia logopedyczne, jednak ważna jest również współpraca pacjenta z wieloma specjalistami w celu pracy nad poprawianiem funkcji mowy. Co warto wiedzieć o zaburzeniach mowy i głosu? Do jakiego lekarza najlepiej się zgłosić i na czym polega leczenie? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w artykule.

Rodzaje zaburzeń mowy

Mowa pozwala na komunikację człowieka z otoczeniem. Bierze w niej udział wiele elementów ciała w tym nie tylko mięśnie obszaru artykulacyjnego, ale również kora mózgowa, nerwy czaszkowe, móżdżek, a także układ oddechowy. Problem pojawia się, gdy komunikacja z otoczeniem jest z jakiegoś powodu utrudniona. Może dotyczyć to problemów artykulacyjnych lub wielu innych. Zaburzenia mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie i jakość życia chorego, dlatego bardzo ważny jest pilny kontakt z lekarzem, leczenie i wsparcie najbliższych. Należy pamiętać, że afazja nie jest chorobą, którą się leczy – leczy się przyczynę zaburzeń mowy i głosu. Gdy konieczne będą leki na receptę, dobrze pamiętać, że dobrym pomysłem jest recepta online. To praktyczne rozwiązanie, gdy opakowanie leku dobiega końca, a kolejki do specjalistów są zbyt długie, by móc otrzymać receptę na czas i kontynuować terapię bez robienia przerw. 

Zaburzenia mowy podzielić można na wiele grup, biorąc pod uwagę ich rodzaj czy przyczynę. Jeśli chodzi o etiologiczne rodzaje zaburzeń mowy, wyróżnić można między innymi:

• zaburzenia mowy egzogenne, które nie są związane z defektami anatomicznymi,
• zaburzenia mowy endogenne:
  • afazja – częściowa bądź całkowita utrata umiejętności językowych (już opanowanych) na skutek uszkodzenia mózgu, 
  • dysfazja – uszkodzenie obszarów mózgu, które są niezbędne, by rozwój mowy przebiegał bez problemów,
  • dysglosja – zniekształcenie lub nieumiejętność wytwarzania dźwięków mowy, w związku z zaburzeniami anatomicznymi lub problemami ze słuchem,
  • jąkanie – problemy z płynnością mowy,
  • dyzartria (anartria) – zniekształcenie lub nieumiejętność wytwarzania dźwięków mowy, w związku z uszkodzeniem ośrodków i dróg, których zadaniem jest unerwianie narządów mowy,
  • dyslalia (alalia) – opóźnienie związane z przyswajaniem mowy na skutek opóźnienia rozwijania się struktur korowych mózgowych,
  • logoneuroza – nerwice mowy u pacjentów zmagających się z nerwicą,
  • schizofazja – związana z chorobami psychicznymi,
  • oligofazja – związana z upośledzeniem umysłowym.

Czym spowodowana może być utrata mowy lub jej zaburzenia?

Afazja, czyli częściowa lub całkowita utrata umiejętności językowych, wiąże się z pewnymi uszkodzeniami mózgu. O afazji można mówić, gdy doszło już do rozwoju mowy i umiejętność ta została zaburzona lub utracona. Nie jest ona wynikiem niedowładu mięśni artykulacyjnych. Do afazji prowadzić może wiele przyczyn. Mowa tu między innymi o udarze lub guzie mózgu, a także o różnego rodzaju urazach czaszkowo-mózgowych. Afazyjne zaburzenia mowy mogą być spowodowane między innymi problemami neurologicznymi (np. padaczką) i endokrynologicznymi, ponadto prowadzić może do nich zapalenie ślinianek przyusznych, choroby układu sercowo-naczyniowego, a także procesy zwyrodnieniowe i stany zapalne mózgu. Z zaburzeniem mogą zmagać się już dzieci, ale może ono również dotyczyć osób dorosłych – np. po wypadkach komunikacyjnych, nowotworach, pacjentów z chorobą Alzheimera.

Wyróżnić można afazję sensoryczną i afazję motoryczną. W przypadku afazji sensorycznej chory traci umiejętność rozumienia języka, czego skutkiem mogą być również problemy z mówieniem. W przypadku afazji motorycznej chory rozumie mowę, ale ma trudności z tworzeniem werbalnych komunikatów. 

W mniej zaawansowanym stadium afazja może obejmować jedynie częściową utratę zdolności werbalnego porozumiewania się. Wówczas chory ma problemy z percepcją słuchową i identyfikacją głosek, jego mowa może być spowolniona lub zniekształcona, dojść może do zakłóceń rytmu wypowiedzi czy ubóstwa komunikatu werbalnego. Chora osoba wie, co chce powiedzieć, jednak nie potrafi znaleźć właściwych wyrazów, co bywa dla niej frustrujące, a dla otoczenia kłopotliwe. W zaawansowanych przypadkach możliwa jest również całkowita utrata mowy. Afazja może przyczyniać się również do pojawiania się objawów towarzyszących. Zaliczyć można do nich problemy z czytaniem, liczeniem czy pisaniem, a także zaburzenia emocjonalne i behawioralne, problemy z koncentracją uwagi i deficyty pamięci.

W jaki sposób leczy się zaburzenia mowy i głosu?

Pacjent z afazją może czuć się, jakby rozmawiał z cudzoziemcami w języku, którego do końca nie rozumie. Wówczas może mieć nie tylko problemy z rozumieniem wypowiedzi innych, ale również nie potrafi dobrać właściwych słów i skonstruować konkretnych zdań czy większych wypowiedzi. Wymaga to pilnego kontaktu ze specjalistą i poszerzonej diagnostyki. Gdy u pacjenta zostaną zdiagnozowane zaburzenia mowy, strategię terapeutyczną dobiera lekarz indywidualnie, zależnie od pacjenta, jego stanu i przyczyny afazji. Konieczna może być terapia neurologopedyczna i rehabilitacja, a także leczenie farmakologiczne. 

Kto leczy zaburzenia mowy? Do jakiego specjalisty się udać?

Jeśli u pacjenta występują zaburzenia mowy, najlepiej skonsultować się w pierwszej kolejności z lekarzem rodzinnym, który pokieruje chorego do kolejnych specjalistów. Prawdopodobnie niezbędna będzie konsultacja z neurologiem, a także wykonanie badań specjalistycznych, w tym np. badanie EKG, EEG, angiografia, MRI, CT i SPECT. Pacjent skierowany może zostać również do neurologopedy i neuropsychologa, co pozwoli postawić konkretną diagnozę i ustalić sposób leczenia. Wiele osób zastanawia się, kto leczy zaburzenia mowy. Trzeba tu zaznaczyć, że konieczna może być opieka wielu specjalistów, ponadto bardzo ważne jest wsparcie najbliższych. Neurologopeda bardzo często leczy zaburzenia mowy i głosu u pacjentów, ponadto ważne jest, by chorzy pozostawali pod opieką neurologa, korzystali z pomocy psychologicznej, a także współpracowali z fizjoterapeutą. W niektórych przypadkach konieczne mogą być również leki (odpowiednio dobrane do przyczyny zaburzeń mowy).

Zaburzenia mowy w różnych schorzeniach neurologicznych

Choć wiele zaburzeń mowy wiąże się z urazami, udarem mózgu i uszkodzeniami ośrodków mowy czy włókien nerwowych, nie są to jedyne możliwości. Warto pamiętać, że zaburzenia mowy mogą wiązać się z niektórymi schorzeniami neurologicznymi, stąd bardzo ważny kontakt z lekarzem, który wykona szczegółowe badania i postawi rzetelną diagnozę. Zaburzenia mowy w różnych schorzeniach neurologicznych nie są rzadkością. Pojawiają się między innymi w przypadku choroby Parkinsona i Alzheimera, a także towarzyszyć mogą demencji, chorobie Huntingtona i stwardnieniu bocznemu zanikowemu. Do zaburzeń mowy prowadzić mogą także różnego rodzaju neuroinfekcje, a dodatkowo również miażdżyca naczyń tętniczych oraz guzy mózgu, ponadto wspomnieć można również o upośledzeniu umysłowym i zaburzeniach psychicznych, w tym np. schizofrenii, autyzmie i otępieniu.