Półpasiec – przyczyny, leczenie i objawy. Jak się zarazić półpaścem?

Półpasiec oraz ospa wietrzna to choroby zakaźne, które występują powszechnie na całym świecie. Oba schorzenia wywołuje ten sam wirus – VZV (Varicella zoster virus) [1]. Naukowcy z USA uważają, że 1 na 3 osoby z populacji ogólnej prędzej czy później złapie półpaśca [2]. Jak się objawia półpasiec? W jaki sposób dochodzi do zakażenia? Czy półpasiec jest niebezpieczny w ciąży? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule. 

Czym jest półpasiec?

Co to jest półpasiec? Jest to choroba wirusowa wywołana przez wirusa VZV (Varicella zoster virus) [1]. Drobnoustrój potrafi przetrwać wiele lat w komórkach zwojów nerwowych, by następnie ulec reaktywacji w stanach obniżonej odporności [3]. 

Objawy półpaśca 

Jak manifestuje się półpasiec? Pierwsze objawy to ból, drętwienie, mrowienie, pieczenie lub świąd w miejscu objętym chorobą. Czym jeszcze przejawia się półpasiec? Objawy choroby u dorosłych, charakterystyczne dla dalszego etapu jej rozwoju to wysyp pęcherzyków przypominających wyglądem objawy ospy wietrznej [1] [4]. 

Jak jeszcze objawia się półpasiec? Zmiany skórne to niejedyny symptom, zdarza się bowiem, że objawom półpaśca towarzyszą dodatkowo także objawy ogólne, takie jak ból głowy, gorączka, nadwrażliwość na światło oraz nudności [1]. W przypadku, gdy zaobserwowano wyżej wymienione objawy lub na skórze pojawiła się wysypka nieznanego pochodzenia, zalecana jest konsultacja z lekarzem. Im później zostanie zdiagnozowana choroba i wdrożone leczenie, tym większe ryzyko powikłań. Na szczęście współczesna medycyna rozwija się bardzo prężnie – dzięki usługom takim jak e-recepta online można szybko pomóc pacjentowi poprzez przepisanie odpowiedniego leku.  

Półpasiec – rodzaje

Wiesz już, jak wygląda półpasiec. Gdzie występuje wysypka? To zależy od rodzaju półpaśca. Wyróżniamy następujące odmiany kliniczne półpaśca [1] [2]: 

• krwotoczna – postać ta jest charakterystyczna u pacjentów, u których półpasiec ma ciężki przebieg; 
• oczna – ten rodzaj półpaśca występuje u nawet 25% chorych [5], zmiany chorobowe powstają w okolicy oczodołów, mogą także obejmować narząd wzroku i prowadzić do poważnego upośledzenia widzenia;
• uszna – wysypka pęcherzykowa pojawia się w obrębie małżowiny usznej oraz przewodu słuchowego zewnętrznego; 
• uogólniona lub rozsiana – w tej postaci choroby zmiany skórne mogą występować na więcej niż dwóch segmentach ciała, w tym także na tułowiu. Postać rozsiana półpaśca występuje zazwyczaj u osób z upośledzoną odpornością – zaobserwowanie jej objawów stanowi wskazanie do przeprowadzenia badań w kierunku niedoborów odporności, pierwotnych lub wrodzonych [3];
• zgorzelinowa – w tej postaci dochodzi do rozpadu zmian skórnych z pozostawieniem zgorzelinowych owrzodzeń, występuje ona, podobnie jak półpasiec krwotoczny u pacjentów z ciężkich przebiegiem choroby. 

Przyczyny półpaśca

Półpasiec występuje jedynie u osób, które zostały zakażone wirusem ospy wietrznej [2]. Co sprawia, że rozwija się półpasiec? Przyczyny reaktywacji wirusa VZV nie zostały do końca poznane. Przypuszczalnie wirus jest aktywowany: 

• gdy doszło do poważnej infekcji;
• w chorobie nowotworowej;
• w okresach natężonego stresu i osłabienia;
• u osób z osłabioną odpornością;
• u pacjentów, którym są podawane leki immunosupresyjne.

Połowa przypadków zachorowań na półpaśca jest odnotowywana u osób w wieku powyżej 60 lat [6]. Większość chorych przechodzi półpaśca tylko raz, prawdopodobieństwo reemisji wynosi mniej niż 5% [7].

Jak dochodzi do zarażenia półpaścem?

Półpaścem nie można się zarazić od osoby chorej na półpaśca, możliwe natomiast jest zarażenie się od chorego ospą wietrzną [8] [9]. Do zarażenia dochodzi drogą kropelkową, a także poprzez kontakt bezpośredni lub pośredni, np. w wyniku dotknięcia zanieczyszczonych przez chorego przedmiotów [10]. Osób chorujących na półpasiec powinny unikać osoby, które nie przechodziły w przeszłości ospy wietrznej, kobiety w ciąży oraz pacjenci z niedoborami odporności. 

Diagnostyka półpaśca – jak go rozpoznać?

Diagnostyka półpaśca opiera się o wywiad lekarski oraz obserwację objawów chorobowych. Pomocniczo stosuje się także takie metody jak [1]: 

• hodowla wirusa metodą shell vial;
• izolacja wirusa z próbki – wymazu ze zmiany i następnie wyodrębnienie jego DNA metodą PCR; 
• wykrywanie w pobranej próbce antygenów VZV;
• wykrywanie swoistych IgG w surowicy pacjenta. 

Dodatkowo w celu potwierdzenia rozpoznania można przeprowadzić inne testy, np. znakowanie przeciwciałami fluorescencyjnymi, badanie histopatologiczne, barwienie immunoperoksydazą czy też test Tzancka [6]. 

Leczenie półpaśca – jak przebiega?

W Polsce brak jednolitych zaleceń dotyczących leczenia półpaśca [2]. Najczęściej w leczeniu choroby stosuje się leki przeciwwirusowe za pomocą leków takich jak acyklowir, walacyklowir czy też famcyklowir [13]. Leczenie półpaśca u dorosłych ma także charakter objawowy – dolegliwości bólowe towarzyszące chorobie zwalcza się za pomocą maści rozgrzewających, okładów i leków przeciwbólowych. Warunkiem skuteczności leczenia półpaśca jest wczesne zdiagnozowanie choroby i rozpoczęcie terapii. Jeśli zostaną włączone od razu po pojawieniu się wysypki, istnieje duża szansa, że istniejące zmiany skórne ulegną wycofaniu, uda się także zapobiec powstawaniu nowych. Jeśli zmiany półpaścowe wystąpiły u osób chorujących na niedobór odporności, niezbędne może się okazać leczenie pacjenta w warunkach szpitalnych. 

Półpasiec u dorosłych – powikłania

Nieleczony półpasiec u dorosłych może dawać poważne powikłania. Najczęstszym z nich jest neuralgia popółpaścowa, czyli przewlekły ból w miejscu występowania wysypki, utrzymujący się dłużej niż 30 dni lub ponad 90 dni po wystąpieniu wysypki [2]. Ból wywołany półpaścem może trwać nawet kilka lat, zdarza się, że jest on tak intensywny, że znacznie obniża się przez to jakość życia chorego. Na wystąpienie neuralgii po półpaścu najbardziej są narażone osoby w starszym wieku. 

Inne możliwe powikłania półpaśca to [2]: 

• bakteryjne nadkażenia zmian skórnych; 
• gwałtowny rozwój choroby i wystąpienie postaci rozsianej lub/i o ciężkim przebiegu – półpaśca krwotocznego lub zgorzelinowego; 
• porażenie nerwów obwodowych i czaszkowych;
• upośledzenie słuchu lub wzroku; 
• zajęcie narządów i wywołanie w nich stanu zapalnego lub nawet martwicy;
• zapalenie mózgu;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych; 
• zgon (w Polsce na półpasiec umiera kilka osób rocznie, tymczasem w Stanach Zjednoczonych – aż 100).

Natomiast jeśli chodzi o trwałe następstwa półpaśca, u chorego mogą wystąpić [2]: 

• pogorszenie ostrości widzenia; 
• porażenie nerwów czaszkowych; 
• powikłania neurologiczne po zapaleniu mózgu; 
• utrata wzroku związana z bliznowaceniem rogówki; 
• zaburzenia słuchu. 

Półpasiec u dorosłych – zapobieganie zarażeniu

Jak zapobiegać rozwojowi półpaśca? Jedynym sposobem na to, by zmniejszyć ryzyko zarażenia, jest szczepienie ochronne. W Polsce nie jest jednak jeszcze dostępna szczepionka przeciwko półpaścowi [2]. Dostępna jest natomiast szczepionka przeciw ospie wietrznej. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych szczepienie jest obowiązkowe dla dzieci w wieku poniżej 12 lat, a także osób z upośledzeniem odporności, ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji lub HIV [10]. Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest zalecane także dla pacjentów przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią oraz osób, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione. 

Kto jest najbardziej narażony na ryzyko zachorowania na półpasiec?

Zachorowalność na półpaśca rośnie z wiekiem [6]. Do czynników rozwoju półpaśca należą także [2]: 

• choroby prowadzące do obniżenia odporności, np. białaczka, pierwotny niedobór odporności lub HIV; 
• leczenie choroby nowotworowej za pomocą radioterapii lub chemioterapii;
• leczenie immunosupresyjne; 
• przebyty przeszczep szpiku kostnego. 

Półpasiec w ciąży – czy jest bardzo niebezpieczny?

To, że wystąpi półpasiec w ciąży, jest mało prawdopodobne, ponieważ choroba rozwija się przede wszystkim u osób starszych [14]. Jeśli jednak u kobiety w ciąży zostanie zdiagnozowany półpasiec, nie ma powodów do obaw, ponieważ wirus nie może się przedostać przez łożysko do dziecka [15]. U przyszłej mamy wdrażane jest leczenie dobrze przebadanym lekiem – acyklowirem.  

O wiele większym zagrożeniem natomiast jest ospa wietrzna u kobiety ciężarnej. Choroba może prowadzić do rozwoju poważnych powikłań u matki, a także, wiązać się z niekorzystnymi następstwami u dziecka. Zachorowanie na ospę w ciąży może doprowadzić do poronienia, wywołać u dziecka ospę wrodzoną, a także upośledzić rozwój umysłowy malucha [16]. Wiele zależy od tego, na jakim etapie ciąży doszło do zakażenia.