Nadczynność i niedoczynność kory nadnerczy – przyczyny, objawy, leczenie.

Zaburzenia wydzielania hormonów nie pozostają bez echa, jeśli chodzi o funkcjonowanie organizmu człowieka. Szczególnie niekorzystny może być wzrost lub spadek hormonów, które produkuje kora nadnerczy. Zaburzenia pracy nadnerczy to zarówno niedoczynność kory nadnerczy (zmniejszone wytwarzanie hormonów), jak i nadczynność kory nadnerczy (wzrost ilości produkowanych hormonów). Szybkie rozpoznanie rodzaju zaburzenia i jego przyczyny oraz właściwe dobranie leczenia są bardzo ważne dla przyszłego zdrowia pacjenta, a nawet jego życia. Co może być przyczyną tego, że czynność nadnerczy jest zaburzona i jaki wpływ ma to na funkcjonowanie całego układu? Na czym polega zwykle diagnostyka zaburzeń pracy nadnerczy i jak leczona jest rozpoznana choroba? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz poniżej. 

Co to jest kora nadnerczy i jaką spełnia funkcję?

Nadnercza to silnie unerwione, niewielkie gruczoły, które znajdują się powyżej nerek. Pełnią bardzo ważną funkcję w organizmie, gdyż odpowiadają za produkcję hormonów. Nadnercza zbudowane są z dwóch warstw: warstwy korowej oraz rdzenia (warstwy rdzeniowej), które różnią się nie tylko budową, ale również funkcją. Warstwa korowa nadnerczy produkuje mineralokortykosteroidy i glikokortykosteroidy (w tym aldosteron i kortyzol), natomiast rdzeń kory nadnerczy odpowiada za syntezę katecholamin (w tym adrenaliny i noradrenaliny i dopaminy). Nieprawidłowa praca nadnerczy może skutkować zaburzeniami hormonalnymi, poważnymi problemami zdrowotnymi, a w niektórych przypadkach jest również zagrożeniem życia. W tym artykule szerzej przyjrzymy się korze nadnerczy i chorobom, które związane są z jej zaburzonym funkcjonowaniem. 

W pierwszej kolejności warto odpowiedzieć sobie na pytanie, co to jest kora nadnerczy. Jest to część nadnerczy, która zajmuje nawet 80-90% całego gruczołu. Kora nadnerczy składa się z warstwy siatkowatej, pasmowatej i kłębkowatej. Jak wspomniano wcześniej, w korze nadnerczy wydzielane są:

• Mineralokortykosteroidy – syntetyzuje je warstwa kłębkowata kory nadnerczy. Wśród tych hormonów wspomnieć należy głównie o aldosteronie, który ma kluczowe znaczenie dla gospodarki wodno-mineralnej organizmu, a także ma znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania kanalików nerkowych. To między innymi dzięki temu objętość moczu jest odpowiednia, a sole sodowe w moczu są ograniczone, ale to nie jedyne funkcje, jakie pełni ten hormon. 
• Glikokortykosteroidy – syntetyzuje je warstwa pasmowata i siatkowata kory nadnerczy. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje kortyzol, czyli tzw. hormon stresu. Kortyzol działa przeciwzapalnie, zwiększa poziom glukozy we krwi, gdy człowiek się stresuje, a także pełni wiele innych istotnych funkcji w organizmie.
• Androgeny – w niewielkich ilościach powstają w warstwie pasmowatej i siatkowatej. Odpowiadają za drugorzędowe cechy płciowe męskie, a także mają udział w przyspieszaniu wzrostu.

Rodzaje zaburzeń kory nadnerczy.

Gdy kora nadnerczy nie pracuje prawidłowo, może skutkować to poważnymi zaburzeniami hormonalnymi, co nie pozostanie bez echa, jeśli chodzi o zdrowie i ogólny stan organizmu. Możliwy jest zarówno spadek, jak i wzrost hormonów we krwi i oba te zaburzenia nie są pożądane. Kora nadnerczy zaburzenia może mieć różne. Zaliczyć można do nich między innymi niedoczynność kory nadnerczy, gdy produkowana jest zbyt mała ilość hormonów, a także nadczynność kory nadnerczy, gdy produkowana jest zbyt duża ilość hormonów. Zaburzenia mogą wiązać się na przykład ze zbyt wysoką produkcją androgenów, zbyt wysoką produkcją glikokortykosteroidów, a także z zaburzeniami wydzielania mineralokortykosteroidów. Nie jest wykluczony guz chromochłonny, który może przyczynić się do nadczynności kory nadnerczy, a nawet rak nadnercza. 

Leczenie zaburzeń pracy nadnerczy dobiera się do zdiagnozowanego zaburzenia, a także do jego przyczyny. W wielu przypadkach niezbędne jest przyjmowanie leków na receptę, w tym np. uzupełnianie niedoborów hormonów. Warto wówczas wiedzieć, że w każdej chwili można skorzystać z recepty online. Rozwiązanie to docenią pacjenci, którym kończą się leki, a nie mają możliwości umówienia się w porę na stacjonarną wizytę lekarską. 

Jak zbadać nadnercza? Diagnostyka.

Gdy lekarz podejrzewa, że kora nadnerczy pacjenta może nie funkcjonować w sposób prawidłowy, zaleci poszerzoną diagnostykę w tym kierunku. Wiele osób zastanawia się, jak zbadać nadnercza. Oczywiście to lekarz będzie wiedzieć najlepiej, jakie badania pacjentowi zlecić. Najczęściej jednak stawia się na badania hormonalne, w tym na oznaczenie stężenia kortyzolu, aldosteronu i hormonów płciowych we krwi. W przypadku podejrzenia guza lekarz może zlecić pacjentowi badanie USG, tomografię komputerową, badania scyntygraficzne lub rezonans magnetyczny. Konieczna może być również biopsja nadnerczy, która polega na pobraniu wycinka tkanki nadnercza do badania. 

Nadczynność nadnerczy – przyczyny.

Kiedy kora nadnerczy produkuje zbyt duże ilości hormonów, mowa zazwyczaj o jej nadczynności. Jest to zaburzenie, które nie pozostaje bez echa, jeśli chodzi o stan ogólny pacjenta i jego funkcjonowanie. Jeśli chodzi o nadczynność nadnerczy, przyczyny zazwyczaj nie trzeba długo szukać, ponieważ zdecydowana większość przypadków tego zaburzenia wiąże się z występowaniem guza chromochłonnego. Jeśli produkowana jest nadmierna ilość kortyzolu, u pacjenta diagnozuje się zespół Cushinga. Może być wynikiem raka nadnercza lub gruczolaka, a także guza przysadki, a nawet efektem zażywanych glikokortykosteroidów. Gdy to aldosteron produkowany jest w nadmiarze, mowa natomiast o hiperaldosteronizmie, czyli zespole Conna. Przyczynić może się tu między innymi przerost nadnerczy.

Nadczynność kory nadnerczy – objawy.

Produkująca nadmierną ilość hormonów kora nadnerczy może prowadzić u chorego między innymi do tzw. nadciśnienia napadowego. Guz chromochłonny, przyczyniając się do zwiększonej produkcji hormonów, zwiększa gwałtownie ciśnienie krwi i przyspiesza tętno bez konkretnej przyczyny, co może stanowić poważny problem zdrowotny, a nawet zagrażać życiu pacjenta. Zaobserwować można wówczas u pacjenta nagłe i krótkotrwałe, ale za to bardzo gwałtowne przyrosty ciśnienia tętniczego. W czasie takiego napadu pacjent może zauważyć, że jego serce bije szybciej lub pojawia się ból w okolicy serca. Dodatkowo zauważyć można duszności i zawroty głowy, ponadto pacjentowi może towarzyszyć uczucie niepokoju, mrowienie bądź drętwienie kończyn, a także nudności, bóle brzucha i wymioty. Jeśli chodzi o nadczynność kory nadnerczy, objawy obejmować mogą również silne dolegliwości bólowe głowy, bladość (zwłaszcza na twarzy), wzrost stężenia glukozy we krwi i pojawienie się cukru w moczu. U niektórych pacjentów dodatkowo przyspiesza przemiana materii i pojawiają się dolegliwości bólowe lędźwi. 

Objawy mogą u pacjentów różnić się, zależnie od rodzaju zaburzenia – inne będą np. przy zespole Conna, a inne przy zespole Cushinga. W przypadku zespołu Conna pacjent może być ciągle zmęczony, może zatrzymywać wodę w organizmie, mieć zagęszczony mocz i nadciśnienie, ponadto towarzyszyć może mu nużliwość mięśni. Przy zespole Cushinga dojść może do dużego wzrostu masy ciała (w tym otyłość u dzieci), wzrostu ciśnienia krwi i zmęczenia, a także do osłabienia mięśni. Pacjenci z zespołem Cushinga mają również bardzo delikatną skórę, mają tendencję do siniaków i powstawania trudno gojących się ran. Mogą mieć większe pragnienie i częściej potrzebować oddawać mocz, ponadto mogą zmagać się z osteoporozą i trądzikiem. Nie są wykluczone zaburzenia miesiączkowania u kobiet lub ich zatrzymanie, a także gęste i ciemne owłosienie. U mężczyzn pojawić mogą się natomiast problemy z erekcją i płodnością. 

Leczenie nadczynności kory nadnerczy.

Podejrzenie, że kora nadnerczy w nadmiarze wydziela hormony, wymaga potwierdzenia za pomocą dodatkowych badań. Diagnostyka w tym przypadku nie jest najłatwiejsza i wykonuje się ją jedynie w specjalistycznych placówkach. Wykonywane są oczywiście badania hormonalne z krwi, ponadto lekarz może zalecić dobową zbiórkę moczu oraz rezonans magnetyczny, tomografię komputerową i scyntygrafię. Gdy zdiagnozowany zostanie guz chromochłonny, lekarz ustala odpowiednie leczenie nadczynności kory nadnerczy. W tym przypadku najlepiej postawić na zabieg usunięcia guzka, który powoduje zbyt wysokie wydzielanie hormonów. Bardzo ważne jest, by przed operacją zabezpieczyć pacjenta przed ewentualnością nagłego wzrostu ciśnienia – w tym celu podaje się zazwyczaj lek na bazie alfa-blokerów. W leczeniu stawia się czasem również na podawanie pacjentom innych leków (np. kortykosteroidów/obniżających poziom kortyzolu/hamujących działanie aldosteronu) lub stosowanie innych metod terapii. Jeśli np. guz jest nieoperacyjny, postawić można na radioterapię. 

Niedoczynność nadnerczy – przyczyny.

Gdy kora nadnerczy wydziela zmniejszoną ilość hormonów steroidowych, mowa jest zazwyczaj o niedoczynności tego gruczołu. Należy zaznaczyć, że niedoczynność nadnerczy przyczyny może mieć różne i bardzo ważne jest, by oznaczyć źródło problemu przed rozpoczęciem leczenia. Do niedoczynności nadnerczy prowadzić może ich uszkodzenie. Wówczas mowa o pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy, czyli o chorobie Addisona. Do choroby przyczynić może się między innymi autoimmunologiczne zapalenie kory nadnerczy, ale możliwe jest również uszkodzenie kory nadnerczy na skutek gruźlicy, przerzutów nowotworowych i zaburzeń metabolicznych. Nadnercza mogą również produkować zbyt mało hormonów w związku z zaburzonym funkcjonowaniem przysadki mózgowej. Wówczas mowa o wtórnej niedoczynności kory nadnerczy. Może to wiązać się z urazami na linii podwzgórze-przysadka, ponadto nie są wykluczone również guzy w tym rejonie. Do wtórnej niedoczynności kory nadnerczy przyczynić mogą się również niektóre leki – w tym np. długotrwała terapia wysokimi dawkami glikokortykosteroidów.

Niewydolność kory nadnerczy – objawy.

Produkująca zbyt mało hormonów kora nadnerczy może przyczyniać się do pojawiania się u pacjenta nieprzyjemnych symptomów. Należy wiedzieć, że obserwowane przez pacjenta objawy mogą być inne w przypadku pierwotnej i wtórnej niewydolności kory nadnerczy, ponadto w przypadku niedoczynności wtórnej są one zazwyczaj mniej nasilone. 

Niewydolność kory nadnerczy objawy kliniczne daje dość zauważalne. Mowa między innymi o osłabieniu i niedociśnieniu tętniczym (hipotonia), a także o hiperpigmentacji skóry lub bladości cery. Do objawów zaliczyć można również zmęczenie, brak apetytu i spadek masy ciała, a także bóle brzucha, nudności i wymioty, ponadto chory może mieć wzmożony apetyt na słone potrawy. U pacjenta może pojawić się hipoglikemia, a także niski poziom sodu we krwi lub wysoka ilość potasu we krwi. Możliwe w tym przypadku jest również późniejsze dojrzewanie płciowe, a także zaburzenia miesiączkowania u kobiet bądź nawet wtórne zatrzymanie miesiączkowania. Gdy stężenie androgenów jest zbyt niskie, u chorego zauważyć można mniejszy poziom libido, ponadto dochodzi do zaniku cech płciowych drugorzędowych. 

Trzeba mieć na uwadze, że niedoczynność kory nadnerczy może prowadzić do stanu zagrażającego życiu. Mowa o przełomie nadnerczowym, w przypadku którego u pacjenta pojawia się osłabienie, bóle brzucha, bóle mięśni, nudności i wymioty, a potem również gorączka, spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia świadomości, a nawet dojść może do utraty przytomności. W tej sytuacji konieczne jest jak najszybsze podanie choremu hydrokortyzonu, w przeciwnym razie może dojść nawet do zgonu. 

Niedoczynność nadnerczy – leczenie naturalne i farmakologiczne.

Jeśli lekarz podejrzewa, że kora nadnerczy pacjenta produkuje zbyt mało hormonów, prawdopodobnie zleci mu badania hormonalne, w tym sprawdzenie ACTH (adrenokortykotropina produkowana przez przysadkę) i kortyzolu we krwi. Oznaczenie należy wykonać rano, gdyż poziom kortyzolu maleje w ciągu dnia. W przypadku obniżonego/prawidłowego ACTH i obniżonego poziomu kortyzolu pacjent ma wtórną niedoczynność kory nadnerczy. W przypadku podwyższonego ACHT i obniżonego poziomu kortyzolu pacjent ma pierwotną niedoczynność kory nadnerczy. Należy jeszcze ustalić przyczynę niedoczynności, a do tego sprawdzą się dodatkowe badania specjalistyczne. Gdy lekarz ustali przyczynę niedoczynności nadnerczy, dobiera się indywidualnie leczenie. 

Leczenie niedoczynności kory nadnerczy wiąże się z koniecznością uzupełniania niedoboru hormonów. Gdy pacjent ma niedoczynność pierwotną, podaje się mu zazwyczaj glikokortykosteroidy, mineralokortykosteroidy, a czasem również uzupełnia się poziom androgenów. Jeśli pacjent ma natomiast niedoczynność kory nadnerczy wtórną, konieczna może być operacja guza, odstawienie glikokortykosteroidów itp. – decyzję w tym przypadku podejmie lekarz, dobierając terapię do przyczyny zaburzenia. 

Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że w wielu przypadkach należy nastawić się na życie z chorobą, gdyż ma ona zazwyczaj charakter przewlekły (wyjątkiem jest np. niewydolność polekowa). Gdy w grę wchodzi niedoczynność nadnerczy, leczenie naturalne może uzupełniać terapię ustaloną przez lekarza. Warto skupić się na diecie pacjenta, w tym odpowiedniej ilości soli, w której znajduje się niezbędny sód (gdy pacjentowi towarzyszy stres, dobowa dawka soli powinna być większa). Nie można zapominać również o odpowiedniej podaży białek i węglowodanów, a także o właściwym zbilansowaniu posiłków, w czym może pomóc dietetyk. 

Nadczynność i niedoczynność nadnerczy – zagrożenia.

Gdy pacjent obserwuje u siebie jakiekolwiek objawy, które mogłyby świadczyć o tym, że jego kora nadnerczy nie funkcjonuje prawidłowo, powinien koniecznie skonsultować się z lekarzem, by ten potwierdził chorobę badaniem i dobrał odpowiednią terapię, biorąc pod uwagę charakter choroby, jej przyczynę i czynniki dodatkowe. Chorób nadnerczy nie można bagatelizować, gdyż mogą mieć wpływ na sposób działania całego organizmu. Jak wspomniano już wcześniej, nadczynność i niedoczynność nadnerczy mogą przyczynić się nie tylko do poważnych problemów zdrowotnych i dokuczliwych objawów, ale również w niektórych przypadkach mogą stanowić zagrożenie życia pacjenta (przełom nadnerczowy, nadciśnienie napadowe). Gdy u pacjenta występuje zaburzone działanie nadnerczy, koniecznie należy zatem stosować się do ustalonej przez lekarza terapii.