Czym są i skąd biorą się haluksy? Czy da się im zapobiec?

Haluksy występują u nawet 4% populacji [1]. Paluch koślawy jest szczególnie częsty u kobiet, które noszą zbyt ciasne i wąskie obuwie. Jakie są inne możliwe przyczyny haluksów? Na czym polega leczenie i profilaktyka? Kiedy pacjent może zostać zakwalifikowany do zabiegu chirurgicznego? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule. 

Co to są haluksy?

Haluks (inaczej paluch koślawy) to deformacja stopy, polegająca na nieprawidłowym ustawieniu pierwszego stawu śródstopno-palcowego. W rezultacie paluch wykrzywia się w kierunku pozostałych palców, a po przyśrodkowej stronie stopy powstaje charakterystyczne zgrubienie [1]. 

Haluksy to nie tylko nieestetyczna deformacja. Paluchy koślawe powodują wiele uciążliwych problemów, w tym przede wszystkim związanych z poruszaniem się. Konsekwencje niedoleczonych haluksów to trudności w chodzeniu i staniu, przewlekły ból śródstopia, a także rozwój zmian zwyrodnieniowych [2]. Konsultacja ortopedyczna jest wskazana, zanim deformacja będzie przeszkadzać w codziennym funkcjonowaniu, z pomocą lekarza uda się bowiem zahamować jej rozwój. Medycyna rozwija się tak prężnie, że w dzisiejszych czasach nie trzeba poświęcać dużo czasu na stawianie się u specjalistów. Po pierwszej wizycie u ortopedy kolejne mogą się odbywać w formie zdalnej. Specjalista może także przepisywać recepty online. Dokument wystawiony przez Internet jest tak samo ważny jak klasyczna recepta. 

Skąd się biorą haluksy – przyczyny 

Halluksy występują częściej u kobiet, jednak nie tylko ze względu na to, że płeć żeńska nosi niewygodne obuwie na obcasie. Kobiety mają słabiej wykształcone połączenia więzadłowe, które w dodatku są bardziej podatne na wahania hormonalne, stąd większa skłonność do deformacji, szczególnie w okresie ciąży oraz po menopauzie [1]. 

Od czego robią się haluksy? Przyczyny mogą być bardzo różnorodne, wśród nich wymienia się czynniki [3]: 

• genetyczne – skłonność do deformacji w obrębie stopy można odziedziczyć. Jeśli dodatkowo na stopę zadziałają niesprzyjające czynniki środowiskowe, to rośnie ryzyko wystąpienia haluksów.
• środowiskowe – do rozwoju haluksów może doprowadzić noszenie źle dopasowanych butów, które wymuszają na palcach długotrwale przebywanie w nienaturalnej pozycji. Wśród czynników rozwoju haluksów wymieniane są także: mała aktywność fizyczna oraz otyłość. 

Do powstania haluksów mogą doprowadzić także choroby i urazy [3]. Haluksy mogą stanowić konsekwencję stanu zapalnego (np. w chorobie reumatoidalnej stawów). Nieleczone, schorzenie prowadzi do zniszczenia stawów i ciężkiej niesprawności, powoduje również uszkodzenie wielu narządów oraz jest przyczyną przedwczesnego zgonu [4]. Przyczyny choroby reumatoidalnej stawów nie zostały do końca poznane, przypuszcza się, że do jej rozwoju dochodzi wskutek współistnienia wielu czynników, w tym między innymi predyspozycji genetycznych i defektów układu immunologicznego. 

Halluksy mogą być także spowodowane przebytymi urazami stopy lub stanowić objaw schorzenia nerwowo-mięśniowego – polio (inaczej choroba Heinego-Medina lub nagminne zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego). Nieleczona choroba zakaźna może prowadzić do poważnych powikłań w postaci uszkodzenia komórek motorycznych rogów przednich rdzenia kręgowego i nerwów czaszkowych oraz trwałych porażeń mięśni [5]. Najgroźniejszą konsekwencją choroby Heinego-Medina jest porażenie mięśni oddechowych i w rezultacie niewydolność oddechowa. Całkowite wyleczenie polio jest możliwe tylko u tych pacjentów, u których nie doszło do porażenia mięśni [5].

Objawy haluksów

Jak manifestują się haluksy? Objawy, na które skarżą się pacjenci z haluksami, to najczęściej [6]: 

• dolegliwości bólowe przyśrodkowej części stopy, na wysokości pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego;
• drętwienie i mrowienie grzbietowej części stopy;
• metatarsalgia (zespół bólowy okolicy palca stopy);
• niechęć do aktywności fizycznej wywołana trudnościami w poruszaniu się;
• ograniczona ruchomość palucha;
• problemy z doborem obuwia;
• sztywność poranna;
• tkliwość uciskowa;
• występowanie odcisków i modzeli;
• zniekształcenie palców przez napierający na nie paluch. 

Początkowo haluksy mają postać niewielkiego zgrubienia, z czasem jednak deformacja się pogłębia i dochodzi do wykrzywienia palucha, a nawet nachodzenia na sąsiadujący palec [1].  Może się rozwinąć także stan zapalny haluksa. Objawy to uczucie ocieplenia w miejscu deformacji, pieczenie oraz miejscowe zaczerwienienie stopy. 

Leczenie haluksów. Kiedy niezbędna jest operacja?

Jak leczyć haluksy na stopach? Podstawową metodą są ćwiczenia korekcji ustawienia kolana i biodra oraz ćwiczenia stopy odciążające miejsce, w którym wystąpiła deformacja [7]. Dopóki haluks jest niebolesny i nie przeszkadza pacjentowi w funkcjonowaniu, zazwyczaj nie jest wymagana interwencja chirurgiczna. 

Poza ćwiczeniami inne metody leczenia haluksów to także [2] [3] [8]: 

• noszenie specjalnych wkładek na haluksy;
• stosowanie zimnych okładów; 
• zmiana obuwia na lepiej dopasowane. 

Natomiast jeśli wystąpiły bolące haluksy, leczenie można wspomóc poprzez stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz regularne wizyty u fizjoterapeuty specjalizującego się w ortopodologii [2] [3] [8]. Specjalista dobierze odpowiednie sposoby łagodzenia dolegliwości bólowych, takie jak np. masaż tkanek głębokich czy też kinesiotaping. Leczenie niechirurgiczne haluksów nie może cofnąć objawów już powstałej deformacji, ale pomoże w załagodzeniu związanych z nią dolegliwości. W średnich i zaawansowanych deformacjach haluksa wdrażane jest leczenie operacyjne.

Operacja haluksów polega na usunięciu narośli i wyrównaniu stawu w celu przywrócenia prawidłowego funkcjonowania stopy. Przed wykonaniem zabiegu niezbędne jest zaklasyfikowanie haluksów pod względem stopnia zaawansowania deformacji. Im większy jest haluks, tym operacja będzie bardziej skomplikowana i obarczona większym ryzykiem powikłań [9]. W przypadku silnych haluksów może być konieczna osteotomia, czyli cięcie i repozycjonowanie kości. 

Rehabilitacja po leczeniu haluksów – ile może trwać?

Rehabilitacja po operacji haluksów trwa około 6 tygodni. Po tym czasie pacjent powraca do normalnego funkcjonowania [2]. W niektórych przypadkach do całkowitego wyleczenia zoperowanej stopy potrzeba roku lub więcej [9]. Podczas okresu rekonwalescencji należy nosić odpowiednio dobraną ortezę, konieczna jest także rehabilitacja [1]. 

Profilaktyka – jak zapobiegać powstawaniu haluksów?

Haluksom można zapobiec, pod warunkiem, że problem zostanie zauważony na bardzo wczesnym etapie. Jak uniknąć haluksów? Zanim deformacja nasili się tak, że konieczna będzie korekcja chirurgiczna, wskazane jest, aby [1] [10]: 

• starać się utrzymywać prawidłową masę ciała (pomoże w tym odpowiednio zbilansowana dieta oraz regularna aktywność fizyczna);
• unikać długotrwałego chodzenia na wysokim obcasie.

Jak jeszcze można uchronić się przed haluksami? Profilaktyka polega na noszeniu odpowiednio dopasowanego, wygodnego obuwia oraz stosowaniu specjalnych wkładek do butów, które pomagają w utrzymaniu prawidłowego ustawienia stopy [1] [10].