Czym jest FAS? Objawy, leczenie, diagnoza.

Nie od dziś wiadomo, że ciąża to szczególny stan, gdy wyjątkową wagę należy przyłożyć nie tylko do dbałości o zdrowie przyszłej matki, ale i zdrowie rozwijającego się płodu. Szczególnie niebezpieczny w tym okresie jest alkohol, który może przyczynić się do poważnych problemów rozwojowych dziecka, uszkodzenia jego mózgu, zaburzeń neurologicznych i zmian fizycznych. Jeśli kobieta spożywać będzie w nadmiarze alkohol, dziecku grozi syndrom FAS, który to odpowiedzialny jest za poważne zaburzenia rozwojowe. Dzieci z zespołem FAS, czyli alkoholowym zespołem płodowym, mają pewne charakterystyczne objawy, choć oczywiście występują one z różnym nasileniem. Więcej na ten temat przeczytasz w poniższym artykule.

FAS – co to takiego?

Alkoholowy Zespół Płodowy określany jest często skrótem FAS. Co to za schorzenie? Skrót pochodzi z języka angielskiego (ang. Fetal Alcohol Syndrome) i jest określeniem dla zespołu wad wrodzonych, w skład których wchodzą zarówno nieprawidłowości fizyczne, jak również neurologiczne. Zespół FAS rozwija się wskutek spożywania przez ciężarną alkoholu. Obecnie nie są znane szczegółowe dane dotyczące minimalnej ilości alkoholu wypitego w ciąży, która mogłaby przyczynić się do FAS. Wiadomo jednak, że już niewielkie ilości napojów procentowych spożywane przez ciężarne mogą być szkodliwe dla płodu. Alkohol zagraża dziecku w każdym trymestrze – mózg bowiem rozwija się przez całą ciążę, a alkohol działa na niego bardzo szkodliwie, a przy tym uszkadza również inne ważne komórki.

• W pierwszym trymestrze alkohol bardzo poważnie może uszkadzać mózg dziecka i inne jego ważne organy, a także przyczyniać się do deformacji twarzy.
• W drugim trymestrze także wpływa niekorzystnie na mózg płodu, a przy tym może uszkadzać ważne komórki jego organizmu (komórki mięśni, kości, gruczołów, skóry itp.).
• W trzecim trymestrze alkohol wpływa nie tylko na rozwój mózgu dziecka, ale i jego płuc, a przy tym może przyczynić się do niskiej wagi urodzeniowej.
• Na każdym etapie ponadto picie alkoholu zwiększa ryzyko poronienia czy przedwczesnego porodu.

Lżejszą odmianą FAS jest FAE. Różnica między tymi zaburzeniami wiąże się z natężeniem objawów występujących u dziecka. Syndrom FAS rozwija się zazwyczaj u dzieci kobiet, które nagminnie w ciąży spożywały alkohol, tymczasem FAE (ang. Fetal Alcohol Effects) to taka lżejsza odmiana FAS, która pojawia się w przypadku rzadszego (ale jednak!) spożywania alkoholu w ciąży. FAS i FAE zaliczane są natomiast do większej grupy zaburzeń, a mianowicie do FASD, czyli Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych, gdzie znaleźć można również innego rodzaju rozpoznania o wspólnej etiologii (spożywaniu alkoholu przez ciężarną).

Nie bez powodu zatem zaleca się ciężarnym, by w stanie błogosławionym szczególnie o siebie dbały i zrezygnowały całkowicie z picia alkoholu. Tylko w ten sposób można uchronić dziecko przed cierpieniem związanym z objawami FAS. Niestety FAS nie można wyleczyć. Można stosować jedynie objawowe leczenie oraz terapię. Jeśli konieczne będzie stosowanie przez dziecko medykamentów dostępnych na receptę, warto pamiętać, że możliwa jest recepta przez internet. Dzięki niej nie trzeba robić przerw w farmakoterapii tylko z tego powodu, że utrudniony jest dostęp do lekarzy przyjmujących stacjonarnie.

Alkoholowy Zespół Płodowy – jak rozpoznać FAS?

Zaburzenia, które występują u danego dziecka z FAS mogą nieco się różnić, jednak należy mieć na uwadze, że alkohol przyczynia się do pojawiania się wad nieodwracalnych, które mogą rzutować na całą przyszłość. Wiąże się to z tym, że płód jest bezbronny na działanie alkoholu. Nie posiada dobrze wykształconych mechanizmów obronnych, które chroniłyby go przed przenikającym przez łożysko alkoholem. Ten znów może sprawić, że zakłócony zostanie rozwój płodu, a zniszczeniu ulegną ważne komórki układu nerwowego i nie tylko.

Rozpoznać FAS u noworodka czy starszego dziecka nie jest trudno, choć oczywiście ostateczną diagnozę powinien postawić lekarz. By zdiagnozować zespół FAS, bierze się pod uwagę między innymi opóźniony wzrost płodowy i po narodzeniu, a także specyficzne cechy wyglądu dzieci z alkoholowym zespołem płodowym. Zauważyć można również zaburzenia neurologiczne, będące wynikiem uszkodzenia mózgu, a także nieprawidłowe zachowania i poważne wady anatomiczne. Niezbędny jest również wywiad rodzinny i stwierdzenie picia alkoholu przez ciężarną.

Objawy FAS.

Płodowy Zespół Alkoholowy objawów może mieć dużo. Dotyczą one zarówno kwestii fizycznych, jak również neurologicznych, co jest szczególnym problemem. FAS objawy daje często już u noworodków. Chodzi nie tylko o niską masę urodzeniową i małogłowie, ale również o wady ważnych narządów i anomalie anatomiczne, które mogą przyczynić się do potrzeby wydłużonej hospitalizacji. Jeśli chodzi o objawy, na które wpływa uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, wymienić można pewne niepokojące zachowania noworodka i niemowlaka. Mowa między innymi o nadmiernym pobudzeniu i problemach z samouspokojeniem. Pojawić może się również duża nadwrażliwość na bodźce i problemy z jedzeniem oraz przybieraniem na wadze. Noworodki z FAS mają ponadto znacznie mniejszą potrzebę snu niż zdrowe noworodki, a dodatkowo mogą mieć problemy z ciśnieniem (hipotonia lub hypertonia).

Leczenie FAS.

Niestety nie ma dobrych informacji, jeśli chodzi o leczenie dzieci z FAS. Nie można wyleczyć zaburzeń, które niesie za sobą FAS, a pewne objawy i dysfunkcje zostają z chorym do końca życia, w istotny sposób odbijając się na jego funkcjonowaniu i relacjach społecznych. Oczywiście nie powinno się w tej sytuacji stawiać na bierność. Są pewne czynności, których można dopilnować, by zmniejszyć cierpienie osób z FAS. Postępowanie zależne jest od nasilenia zaburzeń. Przede wszystkim stawia się wówczas na leczenie objawowe, czyli dostosowane do łagodzenia dolegliwości związanych z wadami rozwojowymi (np. wadami narządów). Ogromne znaczenie ma również psychoterapia, a także codzienne praca rodziców z chorym dzieckiem. W niektórych przypadkach konieczna może być również edukacja specjalna, logopedia, rehabilitacja, a także stała opieka psychiatryczna bądź psychologiczna. Kluczowe znaczenie ma ponadto jakość środowiska i atmosfera, w której dorasta młody człowiek z FAS.

FAS a wygląd zewnętrzny dziecka.

Alkoholowy zespół płodowy można rozpoznać po pewnych cechach fizycznych dziecka. Do charakterystycznych zmian w wyglądzie dziecka zaliczyć można dysmorfie twarzy, do których przyczynia się FAS. Twarz dziecka z FAS jest niesymetryczna i szeroka, a przy tym daje wrażenie lekko spłaszczonej w części środkowej. Również oczy osadzone są szeroko, co podkreśla krótki i zadarty nos i cienka górna warga, a także mała żuchwa i zmarszczka w kąciku oka. Jeśli chodzi o wygląd twarzy dziecka z FAS, nie da się nie zauważyć również tego, że nie jest widoczna prawie rynienka podnosowa, ponadto odległość między nosem a ustami jest większa niż zazwyczaj. Na tym nie koniec. Wspomnieć należy również o uszach. Osadzone są one niżej, ponadto małżowiny często są u dzieci z FAS zniekształcone. Kolejną kwestią jest owłosienie – rzęsy, brwi i skóra głowy mają w tym przypadku zazwyczaj znacznie obfitsze owłosienie.

Do innych cech fizykalnych, które dotyczyć mogą dzieci z FAS, zaliczyć można niski wzrost i małogłowie. Często zdarza się również, że starsze dziecko z FAS nie wykazuje podobieństwa do pozostałych członków swojej rodziny, gdyż cechy charakterystyczne dla FAS zaczynają być coraz bardziej wyraziste, upodabniając je do niespokrewnionych osób z syndromem FAS.

Zespół FAS u dorosłych.

Niestety również u dzieci starszych, a nawet u osób dorosłych pojawiają się pewne cechy uwarunkowane przez FAS. Syndrom ten nie znika zatem „od ręki”, a może mieć swoje konsekwencje w przyszłości, rzutując na jakość życia chorego. Jest tu jednak nadzieja – ryzyko pojawienia się objawów wtórnych FAS można zminimalizować, jeśli syndrom ten zostanie w porę wykryty, a dziecko otrzyma potrzebną mu pomoc medyczną i rodzicielską. Jeśli natomiast tak się nie stanie, może mieć w wieku starszym problemy w szkole i w domu, zdarzać mogą mu się konflikty z nauczycielami i rodzicami, ucieczki ze szkoły i domu, a także konflikty z prawem.

Osoba dorosła z FAS może mieć trudności w pracy lub wręcz stać się bezrobotna i bezdomna. Może mieć również tendencję do depresji i lęków, a nawet do samookaleczania się i myśli/czynów samobójczych. Osoby takie bywają zamknięte w sobie i wycofane, towarzyszyć może im również gwałtowność i agresja. Mogą mieć ponadto tendencję do uzależnień, a także do nieodpowiednich zachowań seksualnych.

FAS a zaburzenia neurologiczne.

Trzeba wiedzieć, że FAS u niektórych dzieci wiąże się z poważnymi zaburzeniami neurologicznymi i uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. Nie są wykluczone w tym przypadku opóźnienia rozwoju psychicznego, niski iloraz inteligencji, a także niedorozwój umysłowy i zaburzenia zachowania.

Nie da się nie zauważyć, że u dzieci z FAS zachowanie również jest inne niż u ich rówieśników. Częstym objawem jest w tym przypadku nadpobudliwość, impulsywność i porywczość, niekontrolowane napady złości, a nawet agresja i niedojrzałość emocjonalna. FAS przyczynia się do skłonności depresyjnych, problemów z lękami, a także sprawia, że dziecko ma problemy z koncentracją i pamięcią, przez co ciężko mu się uczyć. Ze względu na opóźnioną mowę i zaburzenia mowy dziecko może również czuć się wyobcowane. Dochodzą tu problemy z planowaniem i przewidywaniem, a także myśleniem przyczynowo-skutkowym i nauką na własnych błędach. Zauważyć można również większą skłonność do zachowań ryzykownych i uzależnień, nadpobudliwość psychoruchową, a także problemy z niedopasowaniem społecznym i relacjami z innymi ludźmi, czy też dostosowywaniem się do ogólnoprzyjętych norm społecznych. Pojawiać mogą się również zaburzenia snu i niskie poczucie własnej wartości, a także problemy z myśleniem abstrakcyjnym i uogólnianiem, a nawet z poczuciem czasu.

Zaburzenia w rozwoju fizycznym przy FAS.

Jak już wspomniano, nie można lekceważyć problemów, jakie wiążą się z FAS. Choroba objawia się nie tylko w wyglądzie zewnętrznym dziecka czy zaburzeniach neurologicznych, ale może również wiązać się z poważnymi zaburzeniami w rozwoju fizycznym.

Jeśli chodzi o zaburzenia rozwoju fizycznego, mowa między innymi o zaniżonym wzroście i wadze, a także o małogłowiu. FAS może również wiązać się z nieprawidłowym napięciem mięśniowym i zaburzonym rozwojem układu kostno-stawowego. Dojść może do anomalii związanych z budową ważnych narządów, w tym serca, wątroby, nerek i narządów płciowych. Dzieci z FAS często mają ponadto problemy ze słuchem i później zaczynają mówić. Na tym nie koniec, gdyż dojść może również do upośledzonego widzenia, a także nieprawidłowego czucia powierzchniowego (niewłaściwe odczuwanie temperatury czy podwyższony/obniżony próg bólu) i głębokiego (nieprawidłowe odczuwanie głodu/sytości). Kolejnym problemem są zaburzenia koordynacji i równowagi, a także problemy z orientacją przestrzenną. Wspomnieć należy dodatkowo o zaburzeniach układu krążenia oraz obniżonej wydolności wysiłkowej. Nie są wykluczone ponadto zaburzenia wzorców ruchowych oraz pozostałości odruchów fizjologicznych.