Czym jest apatia i co ją powoduje? Charakterystyka i objawy

Napisano 14.09.2022 | Medyczny Asystent | Czas czytania: 4 min.

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Apatia to dość powszechny problem na świecie. Szacuje się, że stan przygnębienia apatii dotyczy nawet ponad 10 milionów dorosłych Amerykan [1]. Jak sobie radzić, gdy wystąpiła apatia? Co to takiego? Na czym polega diagnostyka i leczenie? Odpowiadamy na te pytania.

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Czym jest apatia?

Apatia to specyficzny stan psychiczny, który charakteryzuje się brakiem emocji oraz motywacji [2] [3]. Termin apatia pochodzi od greckiego słowa pathos, które oznacza pasję. Apatyczność to brak tego typu uczuć. 

W publikacji Distinct Subtypes of Apathy Revealed by the Apathy Motivation Index, która ukazała się w 2017 roku w PLOS ONE brytyjscy naukowcy wyróżnili trzy rodzaje apatii [4]: 

  • apatia emocjonalna charakteryzuje się brakiem emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych,
  • apatia behawioralna przejawia się lenistwem i wymaganiem podpowiedzi do rozpoczęcia aktywności fizycznej, człowiek apatyczny nie inicjuje samodzielnei zadań takich jak np. obowiązki domowe, 
  • apatia ogólna — dla tego stanu typowa jest mniejsza motywacja, słabe reakcje emocjonalne i brak zaangażowania społecznego.

Wyróżnia się także inne rodzaje apatii [5]: 

  • apatia społeczna — trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi oraz podtrzymywaniu relacji, a także brak zainteresowania uczuciami innych osób, 
  • apatia poznawcza — trudności w inicjowaniu aktywności umysłowej lub mowy, 
  • apatia świadka (inaczej efekt świadka) — brak podejmowania działań w sytuacji, gdy ktoś potrzebuje pomocy.

Osoby dotknięte stanem przygnębienia, apatią czy depresją wycofują się z codziennych aktywności i życia towarzyskiego oraz częściej przebywają w odosobnieniu. Człowiek apatyczny często nie ma motywacji ani siły, żeby udać się z tym problemem do lekarza. Na szczęście dzięki rozwiązaniom takim jak teleporada czy e-recepta, konsultację z lekarzem można odbyć bez wychodzenia z domu. Wiele problemów zdrowotnych może zatem zostać szybko zdiagnozowanych i odpowiednio leczonych. 

Objawy apatii

Apatia może się przejawiać we wszystkich aspektach życia. Człowiek apatyczny może mieć problem z wykonywaniem codziennych czynności oraz wykazywać trudności w podtrzymywaniu relacji z innymi ludźmi. Stan apatii może skutkować ogólną obojętnością i brakiem motywacji do robienia czegokolwiek, charakterystyczne dla apatii objawy to także [2] [3]: 

  • nadmierna senność, 
  • narastające problemy w pracy lub na uczelni,
  • niechęć do planowania czegokolwiek, 
  • obniżenie nastroju, odczuwanie silnego przygnębienia, 
  • przewlekłe zmęczenie,
  • trudności w wyrażaniu jakichkolwiek emocji,
  • trudności z zasypianiem i wybudzanie się w nocy,
  • utrata radości z wykonywania rzeczy, które dawniej sprawiały przyjemność,
  • utrata zainteresowania życiem towarzyskim, 
  • zrezygnowanie z aktywności fizycznej.

Przyczyny apatii

Apatia może stanowić objaw różnych schorzeń, które jeśli nie zostaną odpowiednio leczone, mogą doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia. Czym może być spowodowana apatia? Przyczyny, które są możliwe to [2] [3]: 

  • choroby genetyczne (np. choroba Huntingtona lub celiakia), 
  • choroby psychiczne i zaburzenia psychiczne (depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, schizofrenia), 
  • choroby układu krążenia,
  • nadmierny stres, np. związany z przepracowaniem się,
  • udar mózgu,
  • urazy mechaniczne głowy, 
  • urazy psychiczne i traumy (np. przeżycie katastrofy lotniczej lub wojny albo apatia u dzieci wywołana śmiercią rodzica),
  • zaburzenia hormonalne, np. związane z tarczycą lub przysadką mózgową, 
  • zaburzenia neurologiczne, np. choroba Alzheimera, demencja czołowo-skroniowa lub choroba Parkinsona. 

Apatia występuje u nawet  88% chorych na chorobę Alzheimera [6], podobną częstość występowania apatii odnotowano także u pacjentów z demencją czołowo-skroniową (do 90% przypadków) [7] [8]. 

Za apatię może odpowiadać także choroba Huntingtona. Zaburzenie genetyczne wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, w jego efekcie dochodzi do postępującej degeneracji komórek mózgu, upośledzenia zdolności poznawczych i motorycznych oraz rozwoju zaburzeń behawioralnych [9].  

Choroby układu krążenia, które mogą być powiązane ze stanem apatycznym to np. niewydolność serca. Stałe zmęczenie, niechęć do podejmowania aktywności fizycznej oraz zaburzenia zachowania nie wynikają z lenistwa czy braku kondycji, lecz z niedotlenienia [11]. 

Apatia może się rozwinąć także w konsekwencji udaru mózgu, urazu mechanicznego, który doprowadził do uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego lub zaburzeń hormonalnych. Przykładowo, wczesną manifestacją choroby Hashimoto są często zaburzenia nastroju, depresja, stany podwyższonego nastroju oraz objawy ogólne, takie jak: osłabienie, zmęczenie czy właśnie apatia umysłowa [12]. 

Jak wygląda diagnostyka apatii?

Mimo świadomości istnienia zjawiska w postaci apatii psychologia medyczna nie opracowała jak dotąd oficjalnej diagnozy klinicznej apatii. Terapeuta może zidentyfikować u pacjenta objawy takie jak apatyczność, ospałość, brak energii, tkwienie w apatii czy depresja, na podstawie wywiadu. W odnalezieniu przyczyny stanu apatii pomogą badania ogólne oraz pogłębiona diagnostyka w kierunku możliwych przyczyn: 

  • badanie krwi pomoże sprawdzić podstawowe parametry krwi oraz wykryć zawczasu niedobory substancji odżywczych,
  • badania hormonalne zidentyfikują wstępnie problemy hormonalne, takie jak np. choroby tarczycy,  
  • badania obrazowe pozwolą ocenić, czy nie doszło do wystąpienia zmian o charakterze neurologicznym, 
  • testy neuropsychiatryczne służą badaniu funkcji poznawczych, są one pomocne w diagnozowaniu depresji, choroby dwubiegunowej i innych zaburzeń psychicznych,
  • testy genetyczne — współcześnie możemy wykonać zarówno badania genetyczne w kierunku choroby Huntingtona, jak i na celiakię. Odkrycie zawczasu przyczyny apatii zapisanej w genach pozwoli wprowadzić odpowiednie leczenie, które załagodzi objawy lub nawet całkowicie zatrzyma postęp schorzenia. 

Leczenie apatii — szukanie i leczenie przyczyn

W przypadku chorób takich jak apatia, leczenie powinno być ukierunkowane na zaobserwowane objawy oraz, jeśli uda się ją odkryć, przyczynę zaburzeń. Co może doradzić lekarz, gdy u pacjenta podejrzewana jest apatia? Jak sobie radzić? Z metod farmakologicznych mogą pomóc leki antydepresyjne oraz uspokajające, konieczne może być również udanie się na psychoterapię oraz wspomaganie leczenia domowymi sposobami. Należy do nich np.:  

  • dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu i wysypianie się, 
  • spędzanie większej ilości czasu z rodziną i przyjaciółmi,
  • wdrożenie małego odwyku od Internetu, smartfona,
  • zbilansowanie diety, 
  • zmiana na jakiś czas klimatu, wybranie się w podróż,
  • zmiana stylu życia na bardziej aktywny, np. poprzez częstsze spacerowanie lub jazdę na rowerze, 
  • znalezienie sobie ciekawego hobby, które zajmie głowę. 

W powrocie do normalnego funkcjonowania bardzo ważne jest wsparcie bliskich. 

Rokowania, czyli szanse na wyjście z choroby

Apatia, brak energii, a także depresja, jeśli utrzymują się długotrwale, mogą być trudne do wyleczenia. Kluczowe w takim przypadku jest wsparcie bliskich. Ich obowiązkiem jest zachęcenie do skorzystania z pomocy profesjonalisty. O ile apatia nie wynika z chorób psychicznych i osoba cierpiąca na stan apatyczny będzie rzeczywiście chciała zmienić coś w swoim życiu, rokowania powinny być dobre. W przeciwnym przypadku, np. gdy apatia wynika ze schizofrenii, ani leczenie farmakologiczne, ani nawet odpowiednio dobrana terapia, mogą nie przynieść spodziewanego efektu lub zadziałać jedynie krótkotrwale. 

Profilaktyka apatii

Jak przeciwdziałać depresji, apatii, ociężałości i braku chęci do życia? Kluczowe jest zachowanie work-life balance oraz pielęgnowanie pasji — spędzanie wolnego czasu na aktywnościach, które przynoszą radość i satysfakcję. Bardzo istotne jest także wychodzenie do ludzi, niezaniedbywanie relacji i kontaktów z bliskimi. Ostatnia nie mniej ważna kwestia to regularne wykonywanie badań profilaktycznych — dzięki nim można zawczasu wykryć nadciągające choroby ogólnoustrojowe i im zapobiec lub chociaż załagodzić objawy. 

Źródła: 

  1. Chase TN. Apathy in neuropsychiatric disease: Diagnosis, pathophysiology, and treatment. Neurotox Res. 2011;19(2):266-78. doi:10.1007/s12640-010-9196-9
  2. https://www.healthline.com/health/apathy [dostęp: 14.09.2022 r.]
  3. https://www.webmd.com/mental-health/what-is-apathy [dostęp: 14.09.2022 r.]
  4. Ang YS, Lockwood P, Apps MAJ, Muhammed K, Husain M (2017) Distinct Subtypes of Apathy Revealed by the Apathy Motivation Index. PLOS ONE 12(1): e0169938. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0169938
  5. https://www.verywellmind.com/apathy-lethargy-and-anhedonia-379832 [dostęp: 14.09.2022 r.]
  6. van Reekum R, Stuss DT, Ostrander L. Apathy: Why care? Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neuroscience. 2005;17:7–19.
  7. Chow TW, Miller BL, Boone K, Mishkin F, Cummings J. Frontotemporal Dementia Classification and Neuropsychiatry. The Neurologist. 2002;8:263–269.
  8. Chow TW. Treatment approaches to symptoms associated with frontotemporal degeneration. Current Psychiatry Reports. 2005 in press.
  9. https://www.aop-health.com/po_pl/chorobach-rzadkich-i-ich-objawach/neurology-metabolic-disorders/Choroba-Huntingtona [dostęp: 14.09.2022 r.]
  10. https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/146237,choroba-huntingtona [dostęp: 14.09.2022 r.]
  11. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-ukladu-krazenia/choroby/191351,niewydolnosc-serca [dostęp: 14.09.2022 r.]
  12. Broniarczyk-Czarniak M. Zaburzenia psychiczne współistniejące z chorobą Hashimoto – przegląd piśmiennictwa. 2017. Psychiatria 14 (4): 209-216.

Potrzebujesz e-Recepty lub L4 ?

Wypełnij formularz w 5 minut ➡️

Informacje zawarte w dziale „Blog" serwisu NaszaRecepta.pl należy traktować jedynie jako informacyjno-edukacyjne. Treści te i porady w nich zawarte nie mogą w żadnym wypadku zastąpić bezpośredniego kontaktu z lekarzem i nie powinny być również uznawane za profesjonalną poradę medyczną. Wydawca serwisu NaszaRecepta nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystywanie porad z materiałów informacyjno-edukacyjnych bez wcześniejszej konsultacji ze specjalistą.