PTSD – zespół stresu pourazowego. Przyczyny i objawy

PTSD, czyli zespół stresu pourazowego, to odpowiedź organizmu po traumie, której doznali pacjenci w przeszłości. Chorym towarzyszy często przygnębienie, drażliwość, trudności ze snem lub bezsenność, uczucie osamotnienia i bezradności, problemy z koncentracją, a także występowanie nawracających myśli do wydarzeń z przeszłości oraz doświadczanie ich na nowo. W leczeniu tej dolegliwości pomaga psychiatria i nie powinno się zwlekać ze zgłoszeniem do lekarza, gdyż zaburzenie może mieć wiele groźnych następstw. Jeśli chodzi o konsekwencje PTSD, wspomnieć można o wysokim ryzyku depresji, ponadto dochodzi do tego nadużywanie alkoholu i substancji odurzających, a nawet myśli i działania na szkodę własnego zdrowia i życia. Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia. Najlepiej w leczeniu sprawdza się jednak połączenie terapii i leków, a także zmiana codziennych nawyków. Co jeszcze trzeba wiedzieć o PTSD? Informacje na ten temat znajdziesz poniżej. 

PTSD – czym jest zespół stresu pourazowego?

W wyniku traumatycznego przeżycia może rozwinąć się PTSD. Co to konkretnie za jednostka? O zespole stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder), czyli właśnie PTSD, definicja mówi jako o zaburzeniu psychiatrycznym występującym u osób, które doznały traumatycznego przeżycia. Stres pourazowy przyczynia się u takich osób do rozwinięcia się szeregu objawów psychicznych i somatycznych, które bardzo negatywnie odbijają się na stanie pacjenta i jego codziennym funkcjonowaniu. Osoby z PTSD mają problem z opanowaniem towarzyszących sobie w związku z doznanym urazem psychicznym emocji, przez co stają się wyobcowane, mają problemy w życiu osobistym i pracy. 

U kogo wystąpić może PTSD i z czym się wiąże?

Depresja pourazowa może wystąpić u każdego. Oczywiście są pewne czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo jej pojawienia się, aczkolwiek jest to problem, który nie wybiera. Dotyczy ludzi w różnym wieku, różnych narodowości i płci. Wszystkich łączy jednak jedno – traumatyczne wydarzenie z przeszłości, które istotnie rzutuje na codzienność teraźniejszości. Może być to śmierć najbliższych, udział w wypadku bądź napaści, przemoc seksualna, a także wiele innych sytuacji, jak chociażby udział żołnierzy w wojnie i walkach zbrojnych. 

Nasilenie uczuć i myśli o traumie następuje często w konsekwencji narażenia na bodźce, które przypominają pacjentowi wcześniejsze zagrożenie i jego efekty. Doświadczenie takich bodźców może przyczynić się nie tylko do ich ponownego przeżywania. Mogą pojawiać się także reakcje związane z zaburzeniami koncentracji, drażliwością, czy też nadmierną czujnością. Dojść może do tego także niezdolność czerpania przyjemności, a także całe grono zaburzeń snu (np. bezsenność czy koszmary senne). Kolejna kwestia to unikanie bodźców przypominających traumę, wyobcowanie, oddalenie, czy też wypieranie. Skuteczne leczenie PTSD łączy farmakoterapię i psychoterapię, a także zmianę codziennej aktywności i wsparcie otoczenia. Jeśli pacjent ze względu na unikanie ma problem z opuszczaniem domu czy dotarciem do lekarza po receptę na leki, skorzystać może z recepty online. Rozwiązanie to będzie mniej dokuczliwe dla jego psychiki, a nad tą pracować należy stopniowo. 

Objawy PTSD

W związku ze stresem pourazowym u pacjentów pojawiać może się wiele dolegliwości, a jedną z najbardziej dokuczliwych z nich jest nawracające przeżywanie traumy, która wywołała PTSD. Choroba charakteryzuje się bowiem tym, że u pacjentów pojawiają się natrętne myśli związane z doświadczonym urazem psychicznym. Są to myśli niechciane, których chory nie jest w stanie kontrolować czy odganiać. Nierzadko występują koszmary senne, ale pojawiają się również natrętne myśli na jawie. Występują również często zjawiska określane jako „przebłyski” (ang. flashback). Gdy pojawiają się takie przebłyski, choremu wydaje się, że ponownie przeżywa traumatyczne wydarzenie. 

Bardzo charakterystycznym symptomem stresu pourazowego jest również unikanie. W tym przypadku pacjent zaczyna unikać wszelkich zachowań, sytuacji, czy też bodźców, które z traumą mu się kojarzą lub w pewien sposób o niej przypominają. To ogromny problem, który wpływa nie tylko na życie rodzinne chorego, ale również jego zachowania społeczne i przyczynia się do problemów w pracy. Przez unikanie niestety rozumieć można także niechęć do rozmowy z kimkolwiek o doświadczonym urazie psychicznym. Znacznie utrudnia to terapię, której podstawą jest jednak zrozumienie swoich emocji związanych z urazem i nauka radzenia sobie z nimi. 

Nie każdy wie, ale PTSD objawy somatyczne również daje i to czasem poważnie nasilone. Zespół stresu pourazowego objawy fizyczne daje na przykład w postaci kołatania serca czy dolegliwości bólowych głowy. Kolejną kwestią, jeśli chodzi o objawy PTSD, jest obniżenie nastroju, zaburzenia koncentracji, wahania nastrojów, zaburzenia snu, niepokój, a nawet anhedonia (niemożność odczuwania szczęścia). Wśród objawów PTSD wymienia się także czasem nadmierne poczucie wstydu czy winy, a dodatkowo przytępienie uczuciowe lub uczucie pustki. Zdarza się również, że pacjenci są nadmiernie wzbudzeni. Wówczas stają się bardziej drażliwi, towarzyszy im napięcie, a nawet skłonność do ryzykownych zachowań. 

Jak wygląda diagnostyka PTSD?

Wiesz już, czym jest zespół stresu pourazowego, czyli PTSD. Co to znaczy jednak dla zmagającego sią z tą dolegliwością pacjenta? Chory nie powinien być pozostawiony sam sobie. Konieczne jest przemyślane leczenie, jednak w pierwszej kolejności niezbędne jest oczywiście rozpoznanie PTSD. Pacjenta zbadać powinien lekarz psychiatra, gdyż to on w tym przypadku dokonuje diagnozy. W pierwszej kolejności przeprowadzany jest wywiad medyczny z pacjentem, a następnie specjalista ocenia jego stan psychiczny. W przypadku PTSD, diagnoza połączona musi być z wystąpieniem w przeszłości pacjenta traumatycznego wydarzenia, które przyczyniło się do pojawienia się objawów, jakie daje zespół szoku pourazowego. Wcale nie musi być to trauma w niedalekiej przeszłości. Czasem dolegliwości pojawiają się i nasilają dopiero z czasem – nawet po upływie kilku miesięcy czy lat od traumatycznego zdarzenia. 

Diagnostyka opiera się również na różnicowaniu PTSD od innych dolegliwości, które mogłyby się podobnie objawiać. Badając pacjenta, lekarz wykluczyć musi zatem zaburzenia lękowe, ostrą reakcję na stres, zaburzenia depresyjne, czy też zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. 

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że mówi się nie tylko o samym PTSD, ale także o tzw. „kompleks PTSD”, czy też „złożone PTSD” (ang. complex PTSD). Mowa wówczas o zespole stresu pourazowego, w przypadku którego pacjent doświadczył wielu powtarzających się traum. Ważne, by w diagnostyce sprawdzić, czy chory nie kwalifikuje się do złożonego zespołu stresu pourazowego, gdyż w jego przypadku zazwyczaj objawy są znacznie bardziej nasilone, a leczenie może być trudniejsze.

Zespół stresu pourazowego u dzieci

Niestety PTSD nie jest przypisane do konkretnej grupy wiekowej, co oznacza, że nie omija również dzieci, w tym także najmłodszych. Pomoc psychologa i wsparcie najbliższych są w tym przypadku nieocenione, jednak najważniejsze jest szybkie rozpoznanie problemu i zgłoszenie dziecka do lekarza. Trzeba jednak wiedzieć, że PTSD u dzieci objawiać może się nieco inaczej niż zespół stresu pourazowego u osób dorosłych. 

Dzieci mogą miewać na przykład zaburzenia snu i koszmary, mogą stać się bardzo drażliwe, płaczliwe, czy też agresywne, ponadto dojść może u nich do utraty zdolności już wcześniej doskonale opanowanych. U dzieci bardzo często ponadto pojawiają się lęki i fobie, które potencjalnie z traumą się nie wiążą. Kolejna kwestia, która może dotyczyć niektórych dzieci, to silny lęk przed sytuacjami, które wymagałyby oddzielenia dziecka od rodzica, choć oczywiście zależne jest to od rodzaju traumy, z którą przyszło zmierzyć się dziecku. Zauważyć można również u dzieci z PTSD odtwarzanie kompulsywne sytuacji traumatycznej. Może być to na przykład w formie zabawy, rysunków, opowiadanych historii itp. 

PTSD – leczenie

Zdiagnozowane u pacjenta PTSD zdecydowanie wymaga leczenia. Co prawda część osób, u których pojawiają się objawy stresu pourazowego, samodzielnie wraca po jakimś czasie do zdrowia i normalnego funkcjonowania, jednak nie każdy jest w stanie wyjść z tego zaburzenia samodzielnie. Jeśli dokuczliwe objawy trwają długo lub wręcz nasilają się, pacjent wymaga specjalistycznej pomocy. Na syndrom stresu pourazowego najlepiej działa połączenie farmakoterapii i psychoterapii, gdyż w ten sposób uzyskać można najlepsze efekty. Należy się przygotować jednak na to, że przy PTSD leczenie nie będzie trwać tygodnia czy miesiąca. Często trauma pourazowa jest tak silna, że pacjent wymaga długotrwałego leczenia i współpracy z lekarzem. Całkowity powrót do normalności nie nastąpi z dnia na dzień, a zdarza się, że wspomnienia z traumatycznego wydarzenia nie opuszczają pacjenta do końca życia. Leczenie pomaga jednak uzyskać nad nimi kontrolę i nauczyć się je redukować oraz z nimi żyć. 

Stosowane przy PTSD leki to między innymi środki o działaniu przeciwdepresyjnym. Pacjentom podaje się między innymi takie medykamenty jak sertralina, fluoksetyna czy wenlafaksyna. Żaden ten lek nie zniweluje przyczyny problemu, jednak wpłynie na samopoczucie pacjenta i pomoże opanować jego lęki, dzięki czemu łatwiej będzie mu pracować nad sobą w czasie psychoterapii. Leczenie PTSD to także zmiana stylu życia. Ważna jest aktywność fizyczna i aktywność społeczna pacjenta. Pomocny może być ponadto kontakt z naturą, techniki relaksacyjne, odpowiednia dieta, unikanie produktów odurzających, nadmiernej ekspozycji na stres, a także dbanie o higienę snu i odpowiednią jakość wypoczynku. 

Przebieg PTSD i czynniki ryzyka

Można wyróżnić pewne czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo tego, że u pacjenta wystąpi zespół stresu pourazowego. Mowa między innymi o przykrych doświadczeniach z przeszłości, w tym dorastaniu w dysfunkcyjnej rodzinie, czy też pojawieniu się w dzieciństwie traumy. Trudne dzieciństwo jednak nie jest konieczne, by pacjent doznał PTSD. Sprzyjają mu również zaburzenia osobowości, poczucie wyobcowania, brak zrozumienia i wsparcia otoczenia, a także wiele czynników dodatkowych. Do czynników ryzyka zaliczyć można również poważne zmiany życiowe, które istotnie wpłynęły na psychikę chorego, jeszcze zanim wystąpiła u niego trauma. Mowa o zmianie pracy, przeprowadzce itp. 

Kolejna kwestia to uzależnienia aktualne lub w przeszłości, które także zwiększają ryzyko wystąpienia PTSD. Także przedłużona ekspozycja na agresję czy przemoc ze strony innych ludzi może przyczynić się do pojawienia się zespołu stresu pourazowego, podobnie jak inwalidztwo będące skutkiem traumatycznego wydarzenia, a nawet niski status ekonomiczny. Trzeba również wspomnieć, że wśród czynników ryzyka wymienia się także pewne cechy osobowości, a nawet podatność genetyczną pacjenta na zaburzenia psychiczne. 

Oczywiście do wystąpienia PTSD przyczynia się traumatyczne wydarzenie, którego chory doświadczył. Wspomniane czynniki ryzyka wpływają tylko często na to, w jaki sposób dana osoba poradzi sobie psychicznie z traumą. Do zespołu stresu pourazowego przyczynić mogą się niecodzienne, bardzo trudne emocjonalnie sytuacje, z którymi przyszło się człowiekowi zmierzyć. Nie da się tu wymienić wszystkich możliwych przyczyn PTSD, gdyż dla każdego człowieka takim wydarzeniem może być coś innego. W grę wchodzić mogą na przykład PTSD u uczestników wypadków czy ofiar przemocy seksualnej. Do stresu pourazowego prowadzić może również informacja o chorobie lub śmierci najbliższych, a także ekstremalne wydarzenia jak klęski żywiołowe. Nie jest również rzadkością PTSD u żołnierzy, którzy wiele widzieli i w wielu sytuacjach brali czynny udział, gdyż u nich stres powojenny może być wręcz niemożliwy do samodzielnego opanowania. 

Zespół stresu pourazowego a aktywność fizyczna

Leczenie PTSD powinno być wielokierunkowe, gdyż tylko wówczas efekty mogą być najbardziej zadowalające. Nie bez znaczenia jest na przykład aktywność fizyczna pacjenta. W czasie wysiłku fizycznego wydzielane są bowiem endorfiny, a te korzystnie wpływają na samopoczucie i ograniczają stres, redukując tym samym jego skutki. Poprzez aktywność fizyczną chory może ponadto „wyładować się”, pozbyć się nagromadzonych emocji negatywnych i uspokoić umysł. Doskonałym pomysłem jest na przykład aktywność fizyczna na świeżym powietrzu. Przebywanie na łonie natury bardzo dobrze wpływa na człowieka, ponadto pozwala mu się dotlenić, zrelaksować i wyciszyć. 

Aktywność należy dobrać do preferencji pacjenta. Nie każdy odnajduje się na przykład we wspinaczkach, bieganiu czy jeździe na rowerze – na niektórych pozytywnie wpłyną już same piesze wędrówki. Dobrym pomysłem są również ćwiczenia wymagające skupienia na własnym ciele, wówczas myśli pacjenta nie krążą wokół traumy. Rytmiczne ruchy i konieczność kontrolowania ciała to na przykład pływanie, taniec, treningi siłowe czy sztuki walki. oczywiście aktywność należy dobrać do swoich zainteresowań i możliwości.

PTSD – terapia

Wspomniano już wcześniej, że na zespół stresu pourazowego leczenie zazwyczaj łączy elementy farmakoterapii i psychoterapii. Leki to jednak nie jest droga do wyleczenia pacjenta, tylko do poprawy jego stanu na tyle, by mógł wraz z psychoterapeutą pracować nad swoimi emocjami. Faktem jest, że w przypadku PTSD terapia jest kluczowa, więc nie powinno się jej lekceważyć. 

Metody pracy z pacjentem, u którego występuje zespół pourazowy, dobierane są indywidualnie. Psychoterapeuta może zaproponować między innymi terapię grupową, ale stosuje się również wiele innych metod specjalistycznych, których efekty są godne uwagi. W przypadku terapii grupowej pacjent ma okazję zrozumieć, że nie jest sam w niekorzystnym położeniu. Spotyka wiele osób, które doznały podobnej lub innej traumy, a także może liczyć na wsparcie w trudnych chwilach od osób, które faktycznie rozumieją jego uczucia. W leczeniu PTSD stawia się także na terapię poznawczo-behawioralną wykorzystującą techniki ekspozycyjne i relaksacyjne, a także techniki opanowania lęku. W ten sposób pacjent uczy się rozumieć swoje zaburzenie i towarzyszące mu emocje, a także opanowuje umiejętność radzenia sobie w momentach nasilenia objawów choroby. 

Zmiana stylu życia przy PTSD – wspieranie leczenia

PTSD zdecydowanie jest jednostką chorobową, która wymaga leczenia. Następstwa nieleczonego zespołu stresu pourazowego mogą być bardzo poważne. Mowa nie tylko o wycofaniu pacjenta i unikaniu przez niego sytuacji, które kojarzą mu się z traumą, jak również o nasilonych problemach emocjonalnych, których chory nie jest w stanie kontrolować. Często pojawia się wówczas uzależnienie od substancji psychoaktywnych, ponadto łatwo o poważne zaburzenia depresyjne oraz myśli i zachowania samobójcze, stany lękowe czy zaburzenia odżywiania. Podstawą, gdy w grę wchodzi zespół lęku pourazowego, jest zatem nie tylko szybkie rozpoznanie problemu, ale również współpraca pacjenta z lekarzem i wsparcie najbliższego otoczenia chorego.

Co jeszcze może pomóc choremu na PTSD?

Samo leczenie na zespół PTSD to już bardzo dużo, jednak nie wszystko, by pacjent mógł normalnie funkcjonować na co dzień. Niezbędna jest zazwyczaj również zmiana stylu życia, która pomoże leczyć zespół stresu pourazowego. Jak pomóc osobie cierpiącej na PTSD? Przede wszystkim zapewnić jej swoją obecność i pomoc, gdy będzie tego potrzebować. Bliskość otoczenia chętnego do pomocy jest bardzo ważna dla osoby zmagającej się z PTSD. Chorym zaleca się również często udział w życiu publicznym, w tym pomaganie innym, dołączenie do grupy wsparcia itp. W ten sposób pozbyć można się uczucia wyobcowania i bezradności, a przy tym pacjent zaczyna czuć się częścią społeczności, co ułatwia mu pracę nad sobą i swoimi emocjami.

Zmiana nawyków to dobry sposób na walkę z objawami PTSD. Wspomniano już wcześniej o aktywności fizycznej, która bardzo dobrze sprawdza się w tym przypadku, jednak to nie wszystko. Doskonałą opcją są również techniki relaksacyjne, w tym na przykład joga czy medytacja. Polecany jest również masaż relaksacyjny, dbanie o właściwą higienę snu, odpoczynek w ciągu dnia i unikanie stresu. Skupić należy się także na jakości swojej diety. Ważne, by była pełnowartościowa i zbilansowana, ponadto warto wykluczyć z niej alkohol i używki. Uważać należy także na cukry proste, gdyż te przyczyniać mogą się do skoków energii i zmian nastrojów.