Profilaktyka przeciwnowotworowa - objawy, leczenie

Nowotwór, rak, guz – wszystkie te określenia stosowane są zamiennie i dotyczą patologicznych zmian komórek normalnych w „nienormalne” czyli chore i intensywnie namnażające się. Nowotwory należą do największych problemów dzisiejszej medycyny i jednocześnie są jedną z głównych przyczyn przedwczesnej śmierci wielu ludzi. Jakie leki przeciwnowotworowe stosuje się aktualnie i na czym polega ich mechanizm działania? Czy styl życia pacjenta może zwiększać ryzyko powstawania chorób nowotworowych? Jak istotna jest profilaktyka przeciwnowotworowa i na czym ona polega?

Spis treści

Profilaktyka przeciwnowotworowa – na czym polega?

Wszelkie działania mające na celu zapobieganie rozwijaniu się chorób nowotworowych bądź ich szybkie wykrycie zaliczyć można do profilaktyki przeciwnowotworowej. Bardzo ważne są przede wszystkim regularne badania pacjenta. Mowa zarówno o samobadaniu (np. piersi) i podstawowych badaniach krwi, jak i badaniach bardziej specjalistycznych, do których zaliczyć można cytologię i mammografię piersi u kobiet, badanie PSA u mężczyzn, a także RTG klatki piersiowej, USG brzucha czy kolonoskopię. Nie powinno się również bagatelizować żadnych objawów, które mogą świadczyć o chorobie nowotworowej. Należy obserwować znamiona na skórze i reagować na jakiekolwiek zmiany z nimi związane, ponadto zaalarmować pacjenta powinna krew w kale bądź moczu, trudności z przełykaniem i chrypa bądź kaszel, wyczuwalne guzki, stwardnienia, powiększone węzły chłonne – wszystko to może świadczyć o tym, że pacjentowi potrzebna jest konsultacja lekarska i terapia przeciwnowotworowa oraz dobrze dobrane leki przeciwnowotworowe.

Kto może przyjmować leki przeciwnowotworowe?

Terapia nowotworowa obejmuje często leczenie chirurgiczne, które polega na pozbyciu się guza z organizmu człowieka, ponadto stosuje się również farmakologię oraz radioterapię, a niekiedy stawia się na kombinację tych metod. Jeśli chodzi o leki przeciwnowotworowe, farmakologia jest różna. Lekarz dobierze odpowiedni dla pacjenta preparat, który będzie najlepszy dla jego stanu zdrowia i konkretnego nowotworu, z którym pacjent się zmaga. To lekarz również dobiera dawkowanie i czas leczenia, uwzględniając przy tym nie tylko rodzaj nowotworu, ale również stopień jego zaawansowania, stan ogólny pacjenta, jego wiek itp. Najczęściej leki przeciwnowotworowe podaje się pacjentom dożylnie lub doustnie, jednak możliwe są również inne metody, w tym między innymi podawanie podskórne czy domięśniowe. Trzeba zdawać sobie sprawę, że często nie można w 100% przewidzieć efektów terapii danym lekiem u pacjenta – nawet jeśli mowa o konkretnym typie nowotworu, w przypadku którego leczenie u innego pacjenta okazało się skuteczne.

Jak działają leki przeciwnowotworowe?

Leki przeciwnowotworowe często zawierają w składzie substancje, które działają niszcząco w stosunku do komórek raka. Stosuje się je zarówno w celu samodzielnego leczenia raka, jak również w celu wspomagania innych terapii przeciwnowotworowych (leczenia chirurgicznego czy radioterapii) lub w celu łagodzenia objawów, które nowotworowi towarzyszą. Zależnie od rodzaju, leki nowotworowe mogą mieć różne mechanizmy działania. Leki z grupy cytostatyków działają np. poprzez uszkodzenie szybko dzielących się komórek nowotworowych. Takie działanie leku powoduje zahamowanie cyklu komórkowego i zmniejszenie możliwości rozwoju i namnażania się patologicznych komórek. Niestety trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że leki przeciwnowotworowe często oddziałują nie tylko na komórki raka, ale również na komórki zdrowe, które naturalnie szybko się dzielą, co związane jest z nieprzyjemnymi efektami ubocznymi, które towarzyszą chemioterapii (np. wypadanie włosów, leukopenia, anemia, niepłodność, nudności, wymioty).

Rodzaje leków przeciwnowotworowych

Jeśli chodzi o leki przeciwnowotworowe, podział dotyczy między innymi mechanizmu działania leków:

Chemioterapia to dość częsta metoda walki z nowotworem. Stosuje się leki cytostatyczne, czyli tzw. cytostatyki. Jest to grupa leków, które mają niszczyć komórki nowotworowe i zapobiegać ich podziałom. Podstawą ich działania jest hamowanie szybkich podziałów komórkowych. Wyróżnić można między innymi cytostatyki alkilujące, antymetabolity, a także leki cytostatyczne pochodzenia naturalnego (w tym np. pochodne podofilotoksyny czy antybiotyki przeciwnowotworowe). Przykładem cytostatyków obejmujących antymetabolity jest metotreksat. Jest to lek, który znajduje zastosowanie między innymi w leczeniu ostrej białaczki czy raka jajnika. Cytostatyki mają różne mechanizmy działania. Leki przeciwnowotworowe tego typu z zasady mają hamować lub zaburzać podziały komórkowe, co prowadzić ma do apoptozy komórek nowotworowych. Niektóre z nich uszkadzają nici DNA i powodują upośledzenie syntezy kwasów nukleinowych, które są niezbędne do budowy kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA), inne natomiast blokują enzymy, które odpowiadają za replikację DNA lub naprawę DNA itp. Skuteczność terapii danymi lekami zależy między innymi od stopnia zniszczenia populacji komórek patologicznych, dlatego często w trakcie jednej chemioterapii wykorzystywane są jednocześnie cytostatyki o różnej postaci i mechanizmie działania, w związku z czym dochodzi do zwiększenia skuteczności działania całej terapii.
W terapii przeciwnowotworowej stosuje się ponadto hormonoterapię (leki, które hamują lub wzmacniają działanie hormonów). Dotyczy to tych nowotworów, których wzrost wiąże się z działaniem hormonów, jak w przypadku raka piersi, prostaty czy tarczycy.
Stosuje się także leki przeciwnowotworowe celowane (ukierunkowane molekularnie), które hamują mechanizmy rozwoju nowotworów. Wśród tego typu preparatów są również liczne nowe leki przeciwnowotworowe, a także te, które są obecnie w fazie badań klinicznych. Zaliczyć można do nich przeciwciała monoklonalne, a także inhibitory kinaz.
W terapii przeciwnowotworowej stosowana może być także immunoterapia (leki, które stymulują układ immunologiczny). Zasada działania tych leków opiera się na stymulacji komórek układu odpornościowego do rozpoznawania komórek nowotworowych jako intruza i zwalczania ich. Tego typu nowoczesne leki przeciwnowotworowe w sporej ilości znajdują się obecnie w fazie badań klinicznych.

Dieta przeciwnowotworowa – czy to, co jemy ma wpływ na rozwijanie się nowotworów

Nie bez znaczenia w przypadku profilaktyki przeciwnowotworowej jest to, co człowiek je. Istnieją pokarmy, które mogą przyczyniać się do zachorowania na raka – inne natomiast znane są ze swojego działania przeciwnowotworowego. Ważna jest nie tylko jakość żywności, którą spożywa człowiek, ale również jej ilość, ponieważ nadwaga i otyłość również wiążą się z większym ryzykiem powstawania nowotworów. Dieta nie powinna być wysokokaloryczna i mocno przetworzona. Należy zadbać o właściwe proporcje kwasów tłuszczowych, a także o odpowiednią ilość warzyw i owoców w diecie. W profilaktyce przeciwnowotworowej szczególnie zalecana jest dieta śródziemnomorska, która opiera się na dużej ilości ryb z dobrego źródła, warzywach i owocach, a także na produktach pełnoziarnistych. Warto zadbać, by w diecie nie zabrakło ważnych witamin i składników mineralnych, ponadto istotne są również polifenole, fitoestrogeny oraz błonnik pokarmowy, które mogą sprawić, że leki przeciwnowotworowe nie będą potrzebne.

Czynniki wpływające na rozwój chorób nowotworowych

Na zachorowanie na raka wpływ mają nie tylko geny. Okazuje się, że dziedziczenie predyspozycji do choroby nowotworowej to tylko niewielka część przyczyn nowotworów, które diagnozowane są co roku. Bez wątpienia styl życia człowieka ma niebagatelny wpływ na jego zdrowie ogólne i może również przyczyniać się do większego prawdopodobieństwa rozwijania się chorób nowotworowych. Ważne jest nie tylko, co i w jakich ilościach jemy, o czym wspomniano we wcześniejszym akapicie, ale również wiele innych czynników, które bezpośrednio wiążą się z naszą codziennością. By leki przeciwnowotworowe potrzebne były ze znacznie mniejszym prawdopodobieństwem, należy zadbać o właściwe działania profilaktyczne, a także o unikanie czynników, które wpływają na rozwój chorób nowotworowych. Do takich czynników, które zwiększają ryzyko chorób nowotworowych zaliczyć można między innymi:

Niezdrową dietę, o czym szczegółowo wspomniano wyżej.
Niedostateczną ilość ruchu, siedzący tryb życia.
Palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.
Nadwagę lub otyłość.
Nadmierne stosowanie kąpieli słonecznych, niewłaściwą ochronę przed słońcem czy korzystanie z solarium.
Przygodny seks z niedostatecznym zabezpieczeniem i posiadanie wielu partnerów seksualnych.

Trzeba mieć na uwadze, że unikanie czynników ryzyka to zmniejszanie prawdopodobieństwa wystąpienia nowotworu, ale nie redukowanie takiego prawdopodobieństwa do zera. Zdarza się, że nowotwór rozwinie się nawet u osoby, która pilnuje zdrowego trybu życia i dba o siebie z należytą troską, a nie pojawi się u osoby, która całe życie narażona jest na czynniki zwiększające ryzyko pojawienia się raka. Wykonywanie regularnych badań oraz unikanie czynników zwiększających ryzyko chorób nowotworowych nie daje niestety stuprocentowej pewności, że u danej osoby nowotwór się nie rozwinie, jednakże pozwala znacznie zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania na raka - a to już bardzo dużo.