Zakrzepy w naczyniach krwionośnych wiążą się z ryzykiem poważnych dla zdrowia i życia konsekwencji, dlatego czasem niezbędne jest u danej osoby stosowanie leków rozrzedzających krew. Czym są leki przeciwzakrzepowe i w jakich przypadkach zaleca się ich przyjmowanie? Czy leki przeciwzakrzepowe bez recepty są dostępne? A może bezpieczne leki przeciwzakrzepowe to tylko te, które przepisze pacjentowi lekarz? Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania odnośnie leków przeciwzakrzepowych, a także informacje, na czym polega działanie danego leku oraz porady, jak stosować takie środki bezpiecznie.
Spis treści
Przyczyny powstawania zakrzepów
Samo krzepnięcie krwi jest procesem potrzebnym i ważnym dla naszego organizmu, gdyż zapobiega nadmiernej utracie krwi, gdy dojdzie do przerwania ciągłości naczyń krwionośnych. Niestety pożądane nie są zakrzepy, których skutki mogą być bardzo poważne. Zakrzepy są czopami, które składają się ze zlepionych ze sobą płytek krwi lub krwi zakrzepniętej. Takie zakrzepy pojawiają się w naczyniach krwionośnych z różnych przyczyn, w tym między innymi w związku ze spowolnionym przepływem krwi, co ma miejsce między innymi wtedy, gdy dana osoba długo przebywa w jednej pozycji, przez co dochodzi do trwającego dłuższy czas ucisku naczynia krwionośnego. Do zakrzepu może dojść również, gdy dojdzie do uszkodzenia naczynia krwionośnego, np. przy urazie, ponadto tego typu czopy powstają również często w sytuacji, gdy zaburzona jest w organizmie pacjenta równowaga między czynnikami działającymi przeciwzakrzepowo i prozakrzepowo. W profilaktyce wystąpienia poważnych konsekwencji zatorów, a także w leczeniu zakrzepicy wskazane są między innymi tabletki rozrzedzające krew. Jeśli w porę nie zostaną wdrożone odpowiednie leki przeciwzakrzepowe, może rozwinąć się poważna choroba zakrzepowo-zatorowa, a jej skutki są bardzo poważne dla zdrowia pacjenta, ponadto mogą stanowić zagrożenie dla jego życia.
Czym są leki przeciwzakrzepowe?
Leki przeciwzakrzepowe (antykoagulanty) to nic innego jak preparaty na rozrzedzenie krwi, które stosuje się w celu zapobiegania zlepianiu się płytek krwi i powstawaniu zakrzepów. Tego typu środki mogą spowalniać krzepnięcie krwi lub je uniemożliwiać. Grupa ta obejmuje szeroki zakres środków, których mechanizm działania jest różny, ale efekt jeden – zmniejszają ryzyko poważnych powikłań związanych z tworzeniem się zakrzepów, czyli między innymi ryzyko zatorowości płucnej, udaru mózgu czy zawału serca. W aptece dostępne są różnego rodzaju leki rozrzedzające krew, w tym zarówno na receptę, jak i bez recepty. Jeśli chodzi o leki przeciwzakrzepowe bez recepty, wyróżnić można między innymi preparaty zawierające niewielkie dawki aspiryny (kwas acetylosalicylowy). Mimo ich łatwej dostępności, nie powinny być one przez pacjenta zażywane na własną rękę – lek przeciwzakrzepowy bez recepty (mimo swojej dostępności) należy zażywać na wyraźne zalecenie lekarza i zgodnie z ustalonym przez niego dawkowaniem, więc zanim udasz się do apteki, zgłoś się do specjalisty. Konsultacja lekarska jest niezbędna, gdyż istnieją przeciwwskazania do stosowania leków rozrzedzających krew, ponadto w niektórych przypadkach lekarz może zdecydować, że lepsze rezultaty dadzą u danego pacjenta bezpieczne leki przeciwzakrzepowe, które dostępne są wyłącznie na receptę.
Kto powinien stosować leki przeciwzakrzepowe?
Leki przeciwzakrzepowe zaleca się przyjmować osobom, które są szczególnie narażone na powstawanie zakrzepów w naczyniach krwionośnych. Wskazaniem do stosowania przez pacjenta leków rozrzedzających krew jest między innymi zdiagnozowana zakrzepica żylna, miażdżyca i migotanie przedsionków, a także trombofilia, ponadto preparaty takie zażywać powinni profilaktycznie pacjenci leżący lub unieruchomieni (np. osoby w podeszłym wieku, pacjenci nieprzytomni, unieruchomieni gipsem). Leki przeciwzakrzepowe zaleca się również pacjentom, którzy przeszli zawał serca, udar mózgu lub zatorowość płucną, ponadto preparaty takie zaleca się pacjentom w przypadku niektórych operacji.
Dobór odpowiedniego antykoagulantu powinien być poprzedzony wywiadem medycznym, a w niektórych przypadkach również wykonaniem dodatkowych badań. Preparaty na rozrzedzenie krwi nie powinny być łączone z niektórymi lekami, suplementami diety, ziołami i przyprawami, a nawet z sokami, dlatego warto szczegółowo zapoznać się z ulotką danego środka, zanim pacjent zacznie go zażywać. Należy pamiętać również, że leki przeciwzakrzepowe skutki uboczne mogą mieć różnorodne, dlatego ich przyjmowanie powinno być poprzedzone rzetelnym wywiadem medycznym, a ich zażywanie powinno być zgodne z zaleceniami lekarza. Do niepożądanych objawów związanych z przyjmowaniem środków przeciwzakrzepowych zaliczyć można między innymi różnego rodzaju krwawienia, w tym np. krwawienie z układu pokarmowego, a także występowanie krwawień z nosa i dziąseł, ponadto pojawić może się zmiana parametrów wątrobowych (pogorszenie wyników), zmęczenie, bladość skóry, priapizm (bolesny wzwód członka).
Rodzaje leków przeciwzakrzepowych
Leki przeciwzakrzepowe podzielić można na doustne i dożylne oraz podskórne i miejscowe – najczęściej stosuje się doustne leki przeciwzakrzepowe. Inny podział leków przeciwzakrzepowych obejmuje ich mechanizm działania:
- Wyróżnić można leki przeciwpłytkowe, w tym między innymi te na bazie kwasu acetylosalicylowego, które hamują zlepianie się płytek krwi poprzez selektywne hamowanie cyklooksygenazy 1. Agregację płytek hamują również tiklopidyna i klopidogrel, które także stosowane są w przypadku profilaktyki i leczenia zakrzepicy.
- Dostępne są również leki, które hamują krzepliwość krwi, w tym między innymi te, które zawierają w składzie substancje działające antagonistycznie do witaminy K, która jest niezbędna, aby możliwa była synteza czynników krzepnięcia krwi. Antagoniści witaminy K to warfaryna i acenokumarol, które stosowane są doustnie. Leki te hamują syntezę czynników krzepnięcia krwi, jednak terapia nimi wymaga regularnego monitorowania u pacjenta parametrów krzepnięcia, w tym zwłaszcza INR.
- Wśród leków, które pośrednio hamują aktywność trombiny wyróżnić można heparynę niefrakcjonowaną, której mechanizm działania polega na wzmocnieniu działania antytrombiny. Heparyna może być podawana dożylnie lub podskórnie, ponadto podaje się ją również miejscowo w formie kremu, maści lub żelu. Heparyny drobnocząsteczkowe podawane podskórnie hamują czynnik Xa.
- Bezpośrednim inhibitorem trombiny jest również dabigatran.
- Stosuje się również inhibitory czynnika Xa, które wykazują działanie hamujące dla tworzenia trombiny, przez co zapobiegają powstawaniu zakrzepów – apiksaban i rywaroksaban, w przypadku terapii którymi nie ma potrzeby monitorowania parametrów krzepnięcia. Leki przeciwzakrzepowe nowej generacji również są znacznie łatwiejsze w przyjmowaniu, aczkolwiek ich cena jest wyższa.
Leki przeciwzakrzepowe – z czym nie łączyć?
Należy wiedzieć, że leki przeciwzakrzepowe powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza – ich przedawkowanie może mieć poważne konsekwencje, dlatego pacjent nie powinien samodzielnie zmieniać ustalonej przez lekarza dawki. Jak zostało wspomniane wyżej, pacjent powinien mieć świadomość, że leki przeciwzakrzepowe nie powinny być łączone z niektórymi substancjami, które znajdują się w lekach i suplementach diety, ponadto uważać należy na zioła, przyprawy, a nawet na soki czy dietę. Interakcje leków przeciwzakrzepowych z niektórymi substancjami mogą przyczyniać się do powstawania działań niepożądanych, ale może dojść również do zmienienia (osłabienia/wzmocnienia) działania leku, co może skutkować jego niedostatecznie silnym działaniem lub zwiększonym ryzykiem powstawania krwotoków. Należy uważać wówczas na duże dawki witaminy C i K, a także na witaminę A i E w suplementach czy diecie. Leki rozrzedzające krew nie powinny być łączone z alkoholem, ponadto należy uważać również na rumianek, imbir, szałwię czy cynamon w większych ilościach, a także na żurawinę, miłorząb japoński i żeń-szeń, wyciągi z dziurawca, a nawet na czosnek.
